Nguyễn Hiến Lê & Giản Chi
Hàn Phi Tử
Chương 4
XÃ HỘI QUAN (tiếp)
C- QUỐC GIA
Thời của Hàn Phi là thời tranh hùng giữa Tần và Lục quốc. Nước Hàn ở
ngay cửa ngõ của Tần (cửa Hàm Cốc nằm trên biên giới chung của Hàn và
Tần), mà lại nhỏ và yếu, cho nên ở vào thế nguy nhất: Tần chỉ lăm le chiếm
Hàn để tiến qua phía đông mà thôn tính các nước Sở, Ngụy, Tề, Triệu, Yên;
năm nước này cũng muốn chiếm Hàn để bít cửa Hàm Cốc, nếu không thì
buộc Hàn phải theo mình để chặn Tần.
Vốn là công tử nước Hàn, lại có tính ái quốc cao, Hàn Phi muốn làm
cho tổ quốc ông mạnh lên đã, chứ chưa tính tới việc thống nhất Trung Quốc
như Mạnh tử, Lương Tương vương
Hoàng thời ông. Cuối bài biểu dâng Tần Thủy Hoàng (bài Tồn Hàn), ông
bảo nếu Thủy Hoàng làm theo kế hoạch của ông thì có thể không tốn sức
mà làm cho Triệu Tề, Ngụy, Sở, Hàn quy phục, nghĩa là làm cho thiên hạ
quy về một mối. Nhưng đó chỉ là vì muốn cứu tổ quốc nên ông khuyên Tần
đánh Triệu, đừng vội xâm chiếm Hàn, chứ chưa chắc ông đã thực tâm
mong Tần thống nhất Trung Quốc. Nếu Tần trọng dụng ông mà hòa hảo
với Hàn thì có thể ông giúp Tần đấy, nhưng Lí Tư biết tài ông rồi, đâu có
chịu cho ông lấn tài mình.
Vậy học thuyết của Hàn chỉ nhằm mục đích làm cho một quốc gia mạnh
lên để chống với các nước khác; một khi mạnh lên rồi, có xâm chiếm các
nước khác không, là điều ông không bàn tới. Cho nên ông chỉ xét cái lợi
của quốc gia, chứ không mưu cái lợi cho khắp thiên hạ như Mặc tử.
Trái với Mạnh tử, ông coi quốc gia trọng hơn dân. Mạnh bảo : dân vi quí,
xã tắc thứ chi, quân vi khinh. Hàn bắt dân phải hi sinh cho vua, vua phải
