nay coi công và tư lợi hại như nhau là “dò cái họa của sự không biết thẩm
xét”.
故令尹誅而楚姦不上聞,仲尼賞而魯民易降北.上下之利,若是其異也,而
人主兼擧匹夫之行而求致社稷之福,必不幾矣.
古者蒼頡之作書也,自營者謂之私,背私謂之公.公私之相背也,乃蒼頡固
以知之矣.今以爲同利者,不察之患也
(Cố lệnh doãn tru nhi Sở gian bất thượng văn, Trọng Ni thưởng nhi Lỗ dân
dị hàng bắc. Thượng hạ chi lợi, nhược thị kỳ dị dã, nhi nhân chủ kiêm cử
thất phu chi hạnh nhi cầu trí xã tắc chi phúc, tất bất cơ hĩ. Cổ giả Thương
Hiệt chi tác tự dã, tự hoàn giả vị chi tư, bội tư vị chi công. Công tư chi
tương bội dã, nãi Thương Hiệt cố dĩ tri chi hĩ. Kim dĩ vi đồng lợi giả, bất
sát chi hoạn dã).
Đây là một điểm rất quan trọng mà từ xưa tới nay cơ hồ nhân loại vẫn chưa
giải quyết được ổn thoả: Sự mâu thuẫn giữa công và tư, giữa trung và hiếu.
Truyện Khổng tử khen người con vì hiếu mà đào ngũ, không biết có thật
không. Nếu có thật thì ông đáng trách : chỉ nên xin giảm tội cho người đó
thôi chứ không nên tiến cử : mà vua Lỗ cũng đáng trách : không nên bắt
người đó ra trận, nên cho làm một công việc khác có thể ở gần cha mà giúp
nước được, hoặc triều đình nên có một tổ chức nuôi những ông già đó để
con họ có thể hi sinh cho tổ quốc mà khỏi lo lắng cho cảnh của cha già. Vì
vậy chúng tôi chưa tin hẳn truyện đó.
Còn trường hợp của cha ăn trộm cừu và con tố cáo thì Luận ngữ có chép
nhưng hơi khác, và Khổng Tử chê con người đó : “Diệp công nói với
Khổng tử : “Ở xóm tôi
, có ngưòi rất ngay thẳng như cha ăn trộm cừu thì
con đứng ra làm chứng, khai thật”. Khổng Tử bảo : “Người ngay thẳng
trong xóm tôi cư xử khác vậy : cha che lỗi cho con, con che lỗi cho cha;
như vậy là ngay thẳng (trực tại kỳ trung hĩ)”. ( Tử Lộ-18). Có lẽ Khổng tử
