HÀN PHI TỬ - Trang 128

dùng thế lực của nước mình mà cầu lợi ở nước ngoài. Quốc gia chưa được
lợi gì mà họ đã được đất phong, lộc hậu ; địa vị của vua bị hạ thấp mà
quyền thế của bề tôi lại thêm cao, đất đai của quốc gia bị cắt xén mà nhà
riêng (của bề tôi) thì giàu thêm. Việc thành thì họ được nắm quyền mà
được trọng dụng hoài ; việc hỏng thì họ cũng giàu có rồi, lui về mà hưởng."
Trong đoạn trên Hàn đã phân tích kĩ và đúng chính sách ngoại giao của bọn
biện sĩ, nhất là lòng gian trá, tự tư lợi của họ. Cá nhân hành động vì tư lợi
thì quốc gia cũng vậy, không bao giờ có nước nào mà thật tâm giúp nước
nào, hoàn toàn vì lợi của nước họ mà giúp cả. Trong Thiên Thuyết lâm
thượng, ông kể hai trường hợp để các vua chúa suy ngẫm. Trường hợp thứ
nhất là nước Tề đối với nước Hình :
“Nước Tấn đánh nước Hình, Tề Hoàn Công muốn cứu. Bão Thúc tâu :
- Còn sớm quá ! Nước Hình không mất thì nước Tấn không mệt: Tấn
không mệt thì Tề không được trọng. Vả lại cái công cứu một nước nguy
không lớn bằng cái công phục hưng một nước đã mất. Tốt hơn đại vương
nên chậm cứu nước Hình để làm cho nước Tấn mệt, đợi Hình mất rồi mới
phục hưng lại cho, như vậy xét về thực lực có lợi, mà xét về danh lại càng
tốt”.
Hoàn Công không cứu Hình nữa.
Trường hợp thứ nhì là Kinh (Sở) đối với Tống :
“Tề đánh Tống, Tống sai Tang Tôn tử xuống phía Nam cầu cứu với nước
Kinh. Vua Kinh rất mừng, hứa sẽ tận lực giúp. Tang Tôn tử lo lắng ra về,
người đánh xe thấy vậy hỏi :
- Việc cầu cứu có kết quả mà sao ngài lại có vẻ lo lắng ? Tang Tôn tử đáp :
- Tống nhỏ mà Tề lớn. Cứu nước Tống nhỏ mà để cho nước Tề lớn ghét,
điều đó ai cũng lấy làm lo mà vua Kinh lại mừng, chắc ông ta (hứa hão) để
chúng ta kiên tâm chống cự. Chúng ta nếu kiên tâm chống cự, Tề sẽ mệt,
đó là điều lợi cho Kinh. (Quả nhiên) Tề chiếm năm thành của Tống rồi mà
Kinh vẫn chưa đem quân cứu”.
Tang Tôn tử thật là sáng suốt. Một chính khách Á Đông bảy chục năm
trước đã khuyên một nhà cách mạng của ta : cá nhân có thể vị tha nhưng
một quốc gia thì bao giờ cũng nghĩ tới cái lợi của mình trước hết. Trong