HÀN PHI TỬ - Trang 129

lịch sử ngoại giao của nhân loại, những truyện giả nhân giả nghĩa, phản
nước bạn như Tề, Sở không thể nào chép hết được. Không có nhân nghĩa,
chỉ có lợi thôi, không có tình cảm chỉ có sức mạnh thôi. Mạnh thì không bị
người tấn công mà được yên ổn, lại có thể tấn công người mà thêm mạnh.
Và Hàn khuyên :
“Mà cái sự mạnh và trị (yên ổn) thì không thể trông vào việc ngoại giao, nó
tuỳ nội chính (tốt hay không). Không thi hành pháp luật ở trong nước mà
cứ trông vào mưu trí đối ngoại thì không thể trị và mạnh được. Tục ngữ có
câu “Tay áo dài thì khéo múa, tiền của nhiều thì khéo buôn”, nghĩa là có
nhiều vốn thì dễ thành công. Nước trị và mạnh thì dễ mưu sự, nước yếu và
loạn thì khó thiết kế. Cho nên dùng ở nước Tần (nước mạnh) mưu có thể
thay đổi mười lần cũng ít thất bại : dùng ở nước Yên (nước yếu) mưu chỉ
một lần thay đổi mà cũng ít thành công ; không phải vì mưu dùng ở Tần
đều khôn cả, mưu dùng ở Yên đều ngu cả, chỉ vì cái “vốn” trị hay loạn
khác nhau đấy thôi”.
治強不可責於外， 內政之有也。今不行法術於內， 而事智於外， 則
不至於治強矣。鄙諺曰：「長袖善舞，多錢善賈。」此言多資之易為
工也。故治強易為謀，弱亂難為計。故用於秦者十變而謀希失，用於
燕者一變而計希得，非用於秦者必智，用於燕者必愚也，蓋治亂之資
異也
(Trị cường bất khả trách ư ngoại, nội chính chi hữu dã. Kim bất hành pháp
thuật ư nội, nhi sự trí ư ngoại, tắc bất chí ư, trị cường hỉ. Bỉ ngạn viết:
“Trường tụ thiện vũ, đa tài thiện cổ”. Thử ngôn đa tư chi dị vị công dã. Cố
trị cường dị vi mưu, nhược loạn nan vi kế. Cố dụng ư Tần giả, thập biến nhi
mưu hi thất, dụng ư Yên giả, nhất biến nhi kế hi đắc. Phi dụng ư Tần giả tất
trí, dụng ư Yên giả tất ngu dã. Cái trị loạn chi tư dị dã – Ngũ đố).
Hàn đưa ra chứng cứ: “Chu li khai Tần mà theo hợp tung, mới nửa năm đã
mất. Vệ li khai Ngụy mà theo liên hoành, mới nửa năm đã mất. Giá Chu và
Vệ khoan tính cái kế hợp tung hay liên hoành, mà gấp lo việc trị nước, làm
cho pháp lệnh nghiêm minh, thưởng phạt xác định, khai phá hết đất đai để
súc tích cho nhiều, khiến cho dân xuất tử lực ra giữ vững thành trì thì thiên
hạ dù có chiếm được đất mình, lợi cũng không được bao, công phá được