HÀN PHI TỬ - Trang 132

trong việc chôn cất. Nho và Mặc trái nhau như vậy, nếu khen Mặc là tiết
kiệm thì phải chê Nho là xa xỉ, nếu khen Khổng Tử là hiếu thì phải chê
Mặc tử là có tội, vậy mà các bậc vua chúa lại tôn trọng cả hai! Tất Điêu chủ
trương hễ ai khinh mình, dù là vua chúa mình cũng dám nổi giận mà đáp
lại, còn Tống Vinh tử (Tống Khanh) thì lại không cho bị người ta khinh là
nhục. Hai nhà đó trái nhau như vậy, nếu khen Tất Điêu là cương trực thì
phải chê sự khoan thứ của Tống Vinh tử là sai; ngược lại nếu khen Tống
Vinh tử là phải thì phải chê Tất Điêu là trái, vậy mà các bậc vua chúa lại
trọng cả hai. Rồi Hàn Phi kết:
“Cái học ngu và lường gạt, các lời tranh biện hỗn tạp và mâu thuẫn đó, các
bậc vua chúa đều tin cả, cho nên kẻ sĩ trong thiên hạ không lấy gì làm tiêu
chuẩn, hành động không có chủ trương nhất định (…). Nay cũng nghe theo
những cái học hỗn tạp, cùng làm theo những lời mâu thuẫn nhau thì làm
sao khỏi loạn cho được?”
自愚誣之學、雜反之辭爭，而人主俱聽之，故海內之士，言無定術，
行無常議(...)今兼聽雜學繆行同異之辭，安得無亂乎？
(Tự ngu vu chi học, tạp phản chi từ tranh, nhi nhân chủ câu thính chi, cố
hải nội chi sĩ, ngôn vô định thuật, hành vô thường nhị (…) Kim kiêm thính
tạp học, mậu hành đồng dị chi từ, an đắc vô loạn hồ? – Hiển học).
Thiên Ngụy sử, ông nói thêm:
“Đặt ra pháp lệnh là để bỏ cái riêng tư, hễ pháp lệnh được thi hành thì cái
đạo riêng bị phế. Riêng tư là cái làm loạn pháp. Kẻ sĩ có hai lòng, theo cái
học riêng, ở trong núi trong hang, mượn cớ tìm những ý sâu xa, lớn thì mạt
sát đời, nhỏ thì làm mê hoặc kẻ dưới mà bề trên không cấm lại còn theo,
tặng họ danh hiệu tôn quý cùng tài sản, như vậy là kẻ không có công thì
được vinh hiển, kẻ không làm lụng khó nhọc thì được giàu có. Như vậy kẻ
sĩ hai lòng theo cái học riêng, làm sao mà khỏi cố tìm ra những ý mà họ cho
là sâu xa, gắng dùng lời xảo trá phỉ báng pháp lệnh, để tự tạo ra cái thế
chống lại đời? (…) Những kẻ được tiếng là thánh trí họp thành đám đông,
lập thuyết giảng học để chê bai pháp luật trước mặt bề trên; bề trên đã
không cấm chỉ, lại còn theo mà tôn trọng, như vậy là dạy kẻ dưới không
nghe lời người trên, không tuân pháp luật…”.