HÀN PHI TỬ - Trang 134

vậy mới có nhiều văn học”.
Lí Tư chắc đã đọc thiên Ngũ đố và có thể cả thiên Vấn biện của Hàn, khi
dâng Tần Thủy Hoàng tờ sớ bất hủ đề nghị “đốt sách chôn Nho” mà chúng
tôi xin trích một đoạn do Trần Trọng Kim dịch (Nho giáo, quyển thượng
trang 350-351, Tân Việt in lần thứ ba, không đề năm):
“Thuở trước thiên hạ tán loạn không có thống nhất, cho nên chữ nho dấy
lên, động nói cái gì là nói thời cổ để làm hại đời kim, trang sức những lời
hư ngôn để làm rối mất sự thật. Người nào cũng cho cái học riêng của mình
là phải, mà chê bai những điều kiến lập của người trên (…). Mỗi khi nhà
vua có một hiệu lệnh gì xuống, họ cứ lấy cái học của họ để nghị luận, vào
thì trong lòng không cho là phải, ra thì túm năm tụm ba lại để bàn tán, khoe
cái chủ kiến của mình để lấy tiếng, cố lập dị cái cách tháo thủ để làm cao,
đem kẻ quần hạ để đặt lời hủy báng”… Vậy phải “Đốt hết thi thư cùng
Bách gia ngữ, ai dám thì thầm với nhau về sách Thi, Thư thì chém bỏ xác
ngoài chợ, ai lấy đời xưa để chê đời này thì chém cả họ (vì ngôn vô nhị
quí). Những sách để lại là sách thuốc, sách bói (Lí khác Hàn ở điểm sách
bói này), sách trồng cây. Ai muốn học pháp lệnh thì phải lấy kẻ lại làm
thầy” (Dĩ lại vi sư).
Đúng là lí luận và ngôn ngữ của Hàn Phi. Thế là chấm dứt một thời tự do tư
tưởng kéo dài mấy trăm năm, suốt thời Xuân Thu và Chiến Quốc, thời rực
rỡ nhất của Triết học Trung Hoa. Luật tự nhiên như vậy; loạn quá thì phải
trị, tự do quá thì phải chặn lại. mà phản ứng thì bao giờ cũng mạnh quá
mức cần thiết. Hàn Phi đã bảo thuốc có đắng mới hết bệnh, có mổ nhọt
nhọt mới lành.
Quốc gia của Hàn không cần Thi, Thư không cần văn học, coi bọn học giả
khen đạo tiên vương, bọn biện sĩ “gian trá” là những loài mọt (Ngũ đố) –
Chỉ bọn biện sĩ gian trá thôi vì biện sĩ mà trọng pháp thuật như ông thì tất
nhiên là đáng được tôn trọng – rồi tới nông phu và chiến sĩ; nông phu có
tận lực thì nước mới giàu, mới có lúa để nuôi chiến sĩ; chiến sĩ có hi sinh
thì nước mới mạnh mà thắng được địch, lẽ đó dễ hiểu. Rất nhiều lần Hàn đề
cao công lao của “pháp thuật chi sĩ”, của “nông chiến chi sĩ”, và mạt sát
bọn công thương vì theo ông hai hạng này là cái nghề ngọn (nghề nông là