HÀN PHI TỬ - Trang 146

2- Thưởng thì phải trọng hậu, phạt thì phải nặng. Thưởng trọng hậu thì
dân mới thấy lợi mà ham : phạt nặng thì dân mới sợ mà tránh.
Thiên Lục phản, Hàn Phi viết :
« Các học giả đều bảo : Phải giảm nhẹ hình phạt đi », đó là thuật làm cho
loạn vong. Thưởng phạt mà xác định là để khuyến thiện cấm ác. Thưởng
hậu thì mau được cái mình muốn, phạt nặng thì mau cấm được cái mình
ghét ( … ) Cho nên rất ham bình trị thì phải thưởng cho hậu, rất ghét rối
loạn thì phải phạt cho nặng ( … ) Vả lại hình phạt nặng không phải chỉ để
trị tội nhân, nó còn để làm sáng pháp độ của vua ( … ) cho nên bảo :
« Phạt tội một kẻ gian mà ngăn cấm được mọi sự gian tà trong nước » ( … )
kẻ bị phạt nặng là kẻ cướp mà kẻ sợ hãi là lương dân (… ). Còn việc
thưởng hậu không phải chỉ để thưởng công, còn để khuyến khích toàn dân
trong nước nữa. Người được thưởng vui vì được lợi mà người chưa được
thưởng sẽ ham được thưởng (…). Nay những kẻ không biết cách trị nước
đều bảo : « Hình phạt nặng làm thương tổn dân, hình phạt nhẹ có thể cấm
gian được rồi, cần gì phải dùng hình phạt nặng ? » . Đó là không xét kỹ về
sự trị nước. Một tội ác có thể ngăn cấm bằng hình phạt nặng thì chưa chắc
đã ngăn cấm được bằng hình phạt nhẹ ; còn một tội ác ngăn cấm được bằng
hình phạt nhẹ thì càng dễ ngăn cấm bằng hình phạt nặng. Cho nên đặt ra
hình phạt nặng thì mọi sự gian tà sẽ chấm dứt, mọi sự gian tà sẽ chấm dứt
thì thương tổn cho dân ở chỗ nào ? ( … )
夫以重止者，未必以轻止也；以轻止者，必以重止矣。是以上设重刑
者而奸尽止，奸尽止则此奚伤於民也？
( Phù dĩ trọng chỉ giả, vị tất dĩ khinh chỉ dã : dĩ khinh chỉ giả, tất dĩ trọng
chỉ hĩ. Thị dĩ thượng thiết trọng hình giả nhi gian tận chỉ ; gian tận chỉ, tắc
thử hồ thương ư dân dã?)
Vậy dùng hình phạt nặng thì dân mới sợ mà mau có kết quả, nước sẽ
hết loạn, chỉ có lợi cho dân chứ không làm thương tổn gì cho họ cả. Hơn
nữa, còn là nhân từ đối với dân nữa, vì nếu dùng hình phạt nhẹ, dân không
sợ mà mắc tội, như vậy không khác gì bẫy dân, còn dùng hình phạt nặng là
tránh cho dân sa vào bẫy (Lục phản).
Đó là chủ trương của Thương Ướng : dùng hình phạt để bỏ hình phạt ( hình