HÀN PHI TỬ - Trang 148

không nên theo ý mình.
« Dùng pháp luật để trị nước chỉ là để khen đúng người phải, trách đúng kẻ
quấy mà thôi. Pháp luật không thể a dua người sáng cũng như dây mực
không thể uốn theo gỗ cong... (cho nên) Trị tội thì không chừa các quan
lớn, thưởng công thì không bỏ sót dân thường ( … ). Hình phạt nặng thì
người sang không dám khinh kẻ hèn; Pháp luật phân minh thì người trên
được tôn trọng, không bị lấn.
故以法治國，舉措而已矣。法不阿貴，繩不撓曲(...)刑過不避大臣,賞
善不遺匹夫(...)刑重則不敢以貴易賤，法審則上尊而不侵
( Cố dĩ pháp trị quốc, cử thố nhi dĩ hĩ – Pháp bất a quí, thằng bất nao khúc (
…) Hình quá bất tị đại thần, thưởng thiện bất di thất phu ( … ). Hình trọng
tắc bất cảm dĩ quí dị tiện, pháp thẩm tắc thượng tôn nhi bất xâm - Hữu độ)
Thiên Chủ đạo, cũng bảo : « Nếu quả thực có công thì dù là kẻ không thân
và hèn mọn, cũng thưởng, nếu quả thực có tội thì dù là kẻ thân ái cũng
phạt ».
Thiên Ngoại trừ thuyết hữu thượng, Hàn nhắc lại nữa : « Không tránh
người thân và đại thần, thi hành với cả người mình yêu » và kể ra hai cố sự
mà chúng tôi đã dẫn ở trên. Truyện Tấn Văn Công rơi lệ để cho viên lại
chém Điền Hiệt sủng thần của ông, vì tội tới trễ trong một buổi đi săn ; và
truyện thái tử nước Kinh ‘Sở’ phạm cấm, bị viên đình lý ‘coi sân chầu’
phạt, khóc lóc xin với vua cha, vua cha đã không an ủi mà còn bênh vực
viên đình lý.
Tóm lại thưởng phạt không được vì tư tình, không được có tư ý, không
được để lộ vui buồn của mình ra nữa, mặt phải lạnh như tiền : ‘hữu thưởng
phạt nhi vô hỉ nộ - Dụng nhân’
Cứ theo đúng pháp luật mà thưởng phạt, thì kẻ bị trừng phạt không oán bề
trên, kẻ được thưởng cũng không mang ơn bề trên, vì không coi sự được
thưởng là một ân huệ, chỉ là một sự công bằng mà thôi.
Đầu thiên Ngoại trừ thuyết tả hạ, Hàn kể lại hai cố sự để dẫn chứng: Một
người phạm tội, bị Tử Cao làm chức coi ngục xử tội và chặt chân. Sau Tử
Cao bị truy nã vì bị nghi là liên lụy trong một vụ làm loạn, người cụt chân
đó không oán, không tố cáo. Tử Cao ngạc nhiên, hỏi tại sao không oán