HÀN PHI TỬ - Trang 150

Ông cho rằng vua sở dĩ chế ngự được bề tôi là nhờ hai cái quyền (nhị
bính) : thưởng mà ông gọi là « đức » và phạt mà ông gọi là « hình », nếu
không tự nắm lấy hai quyền đó mà giao cho bề tôi thì dân sẽ sợ mà quy
phục bọn bề tôi đó mà coi thường vua. Hai quyền đó như nanh vuốt của
cọp vậy :
« Cọp làm cho chó khiếp phục là nhờ nanh với vuốt, nếu cọp bỏ nanh
vuốt đi để cho chó dùng thì ngược lại nó phải khiếp phục chó ».
夫虎所以能服狗者，爪牙也。使虎释其爪牙而狗用之，则虎反服于狗
矣。
(Phù hổ sở dĩ năng phục cẩu giả, trảo nha dã, sử hổ thích kì trảo nha nhi sử
cẩu dụng chi, tắc hổ phản phục ư cẩu hĩ - Nhị bính)
Bậc vua chúa dùng hình và đức để chế ngự bề tôi, nếu bỏ hai quyền đó để
cho bề tôi dùng thì ngược lại bị bề tôi chế ngự.
Vì vậy vua không được giao một quyền nào cho bề tôi cả. Giao quyền
thưởng thì nguy cho vua đành rồi, như trường hợp Tề Giản Công để quyền
thi ân cho một đại phu là Điền Thường dùng (Điền Thường được phép ban
tước lộc cho quần thần) mà rốt cuộc bị Điền Thường giết, rồi sau đó con
cháu họ Điền cướp luôn ngôi vua Tề ; ngay đến việc giao quyền phạt cho
bề tôi cũng rất tai hại nữa. Hai lần - ở thiên Nhị bính và ở thiên Ngoại trừ
thuyết hữu hạ, Hàn Phi dẫn truyện vua Tống (không rõ là ai ) bị Tử Hãn
đảm nhiệm việc hành phạt, việc mà ông ta cho là bị dân ghét :
Tử Hãn tâu với vua Tống : Khen thưởng và ban ơn là làm cho dân thích,
việc đó xin nhà vua đảm nhiệm lấy : chém giết, trừng phạt là làm cho dân
ghét, việc này thần xin đảm đương ».
Vua Tống cho là Tử Hãn yêu mình, chịu nhận tiếng xấu thay mình, chấp
nhận liền, từ đó hễ có việc phải ban lệnh ra oai, trừng trị đại thần thì bảo :
« Hãy hỏi Tử Hãn ». Vì vậy mà đại thần đều sợ Tử Hãn, dân chúng đều
theo Tử Hãn; được một năm ông bị Tử Hãn giết rồi cướp ngôi.
Cho vua nắm hết quyền thưởng phạt rồi buộc vua phải tuân theo pháp luật,
đó là một điều hợp lý về nguyên tắc : uy quyền của vua được mạnh nhưng
hơi bị hạn chế vì còn có pháp luật hãm lại : nhưng đem ra áp dụng thì
không hợp tình. Hàn đã cho rằng con người ai cũng có tư tình, tư lợi, thì