HÀN PHI TỬ - Trang 157

Xét chung, các Pháp gia chỉ muốn công bằng mà không muốn có tình
thương; nhưng thiếu tình thương thì có thể công bằng được không? Công
bằng còn có nghĩa là mọi người, chẳng kể sang hèn, đều bình đẳng trước
pháp luật. Điểm này có tính cách tiến bộ, ngược lại với tính cách gia cấp
của “lễ”. Thời Xuân Thu, “hình bất thướng đại phu”, bọn quý tộc không bị
hình phạt như thường dân, không bị trị theo phép nước mà được xử theo lễ,
tức theo các lệ riêng của quý tộc với nhau. Thương Ưởng và Hàn Phi muốn
dùng luật để trừ cái đặc quyền đó của quý tộc, kéo họ xuống ngang hàng
với bình dân.

4- Pháp luật có tính cách phổ biến, trái với lễ có tính cách bí mật. Pháp luật
phải được phổ biến để không một người dân nào có thể viện cớ rằng mình
không biết pháp luật nên lỡ phạm pháp. Thiên Nạn tam, Hàn Phi phân biệt
pháp và thuật như sau:
“Pháp luật là cái chép trong sách vở, bày ở công sở và công bố cho toàn
dân. Thuật là cái giấu trong lòng để so sánh mọi việc mà ngầm chế ngự
quần thần. Cho nên pháp luật không gì bằng phải bày ra cho mọi người
biết mà thuật thì không muốn cho người khác thấy. Bậc minh chủ nói đến
pháp luật thì hết thảy những kẻ ti tiện trong nước đều được nghe biết…;
còn như dùng thuật thì những kẻ yêu mến, thân cận cũng không được
nghe…”
法者，編著之圖籍，設之於官府，而布之於百姓者也。術者，藏之於
胸中，以偶眾端而潛御群臣者也。故法莫如顯，而術不欲見。是以明
主言法，則境內卑賤莫不聞知也(...)用術，則親愛近習莫之得聞也，
(Pháp giả, biên trứ chi đồ tịch, thiết chi ư quan phỉ, nhỉ bố chi ư bách tính
giả da. Thuật giả, tàng chỉ ư hung trung, dĩ ngẫu chúng đoan nhi tiềm ngự
quần thần giả dã. Cố pháp mạc như hiển, nhi thuật bất dục hiện. Thị dĩ
minh chủ ngôn pháp, tắc cảnh nội ti tiện mạc bất văn tri dã…, dụng thuật
tắc thân ái cận tập, mạc chi đắc văn dã…).
Có hai cách để “hết thảy những kẻ ti tiện trong nước đều được nghe biết”:
a) Viết hay khắc lên thẻ tre treo ở chỗ công cộng, như Đặng Tích đã làm từ
thời Xuân Thu. Những thẻ đó gọi là trúc hình. Cũng có thể đúc lên các đỉnh