5- Quan trọng nhất là lời nói phải có thiết thực, có công dụng, không phải
là hư ngôn. Ý này, Hàn diễn đi diễn lại trong nhiều thiên: “Minh chủ nghe
lời nói thì đòi phải có công dụng”.
明主聽其言必責其用
(Minh chủ thính kì ngôn tất trách kì dụng - Lục phản).
“Minh chủ dùng sức (của bề tôi) mà không nghe lời nói của họ”.
明主用其力，不聽其言
(Minh chủ dụng kì lực, bất thính kì ngôn –Ngũ đố) Nghĩa là lời nói hay mà
không được việc thì cũng vô ích.
“Lời nói và hành vi, lấy công dụng làm cái đích để nhắm”
言行者，以功用爲的彀者也
(Ngôn hành giả, dĩ công dụng vi đích cấu giả dã).
“Bậc vua chúa khi nghe người nói mà không lấy công dụng làm mục đích
thì kẻ biện thuyết sẽ nói nhiều về những thuyết mũi gai đâm và ngựa
trắng”
人主之聽言也，不以功用為的，則說者多棘刺白馬之說
(Nhân chủ chi thính ngôn dã, bất dĩ công dụng vi đích, tắc thuyết giả dã cức
thích, bạch mã chi thuyết (Ngoại trừ thuyết tả thượng – Kinh 2).
Thuyết “bạch mã phi mã” (ngựa trắng không phải là ngựa) của Công Tôn
Long, chúng ta đã biết rồi; còn thuyết mũi gai đâm thì Hàn Phi đã chép lại
trong phần truyện cùng thiên kể trên:
Một người nước Tống nói với vua Yên rằng có thể chạm hình con khỉ vào
đầu một mũi gai, nhưng vua phải trai giới ba tháng rồi mới trông thấy hình
cực nhỏ đó. Vua Yên tin, ban lộc cho anh ta để anh ta khởi công.
Một người hầu cận vua chỉ cho vua thấy sự vô lí của lời người nước Tống
đó: mũi nhọn để chạm phải nhỏ hơn vật được chạm (tức mũi gai). Mà
không có người thợ nào đúc được mũi nhọn như vậy. Vả lại vua không thể
trai giới mười ngày mà không có một bữa tiệc, vậy thì làm sao trai giới
luôn ba tháng được. Vậy lời của người đó chỉ là lời nói láo. Lúc đó vua Yên
mới tỉnh ngộ, chất vấn, người đó phải thú tội.
Tham nghiệm
Tham nghiệm là khảo sát nhiều mặt để biết lòng bề tôi và để xem lời
