HÀN PHI TỬ - Trang 175

不可不察也。夫攻齊、荊之事也誠利，一國盡以為利，是何智者之眾
也？攻齊、荊之事誠不利，一國盡以為利，何愚者之眾也？凡謀者，
疑也。疑也者，誠疑，以為可者半，以為不可者半。今一國盡以為
可，是王亡半也。劫主者固亡其半者也。
(… Bất khả bất sát dã. Phù công Tề, Kinh chi sự dã, thành lợi, nhất quốc
tận dĩ vi lợi, thị hà trí giả chi chúng dã! Công Tề, Kinh chi sự thành bất lợi,
nhất quốc tận dĩ vi lợi, hà ngu giả chi chúng dã! Phàm mưu giả, nghi dã;
nghi dã giả, thành nghi, dĩ vi khả giả bán, dĩ vi bất khả giả bán. Kim nhất
quốc tận dĩ vi khả, thị vương vong bán dã. Kiếp chủ giả, cố vong kì bán
dã… - Như trên).
Vậy việc còn đáng ngờ, còn phải bàn mà thấy mọi người đều đưa ra một ý
kiến như nhau, tất có sự âm mưu để gạt vua.
Giao chức
Giai đoạn cuối cùng là cho họ bắt tay vào việc rồi mới biết chắc được hay
dở.
Nghe lời nói, biết đề nghị, kế hoạch của một người rồi, lại tham nghiệm để
dò xét lòng kẻ đó có đáng tin không, tài năng kẻ đó có đủ không, rồi mới
giao chức cho để thử, như vậy mới khỏi lầm được:
“Chỉ vạch mõm, coi răng và nhìn hình dáng thì Bá Lạc (hay Nhạc) (người
giỏi xem tướng ngựa) cũng không quyết định được giá trị con ngựa nhưng
nếu cho ngựa kéo xe, xem nó chạy hết con đường thì bọn nô bộc cũng biết
được ngựa tốt hay không. Nhìn dung mạo, y phục, nghe lời nói một kẻ sĩ
thì Trọng Ni cũng không quyết định được kẻ đó trí tuệ ra sao, nhưng nếu
thử bổ nhiệm rồi xét thành tích thì người thường cũng biết rõ được kẻ đó
ngu hay không (Hiển học).
Khi giao chức, phải nhớ ba qui tắc dưới đây:
1- Mới đầu hãy giao cho một việc nhỏ đã. Hàn Phi bảo: “Quan lại của
vua chúa, thì tể tướng phải bắt đầu từ một chức ở châu quận, mà tướng soái
phải bắt đầu từ chân lính trơn… Cấp bậc cứ tuần tự mà lên thì chức càng
lớn càng có tài cai trị.
明主之吏，宰相必起于州部，猛将必发于卒伍(...)遷官襲級，則官職
大而愈治。