HÀN PHI TỬ - Trang 179

đâu xa (coi thêm chương VII và phần XI - phần VI - Đại cương Triết học
Trung Quốc, quyển hạ - Cảo Thơm – 1966).
Chủ trương vô vi của Liệt tử đại khái cũng như Lão tử (coi Liệt tử và
Dương tử, phần II – Lá Bối – 1972).
Lão tử chỉ giảm thiểu chính phủ thôi, Trang tử mới hoàn toàn vô vi, cho
chính phủ là vô dụng, không được dùng pháp độ mà phải theo tính của dân.
“Con chim biết bay cao để tránh cái lưới và mũi tên ; con chuột đồng biết
đào hang sâu ở dưới gò thờ thần để tránh cái hoạ bị hun khói, đào hang. Lẽ
nào người không khôn bằng hai con vật đó ?” (Trang tử - Ứng đế vương).
Dùng pháp độ, bắt dân vào khuôn vào phép theo ý riêng, thành kiến của
mình thì sẽ thất bại.
Vậy phải để cho dân hoàn toàn tự do (đói thì kiếm ăn, no thì vỗ bụng đi
chơi), như vậy dân mới thảnh thơi tự tại, mới “tiêu dao”, vui vẻ hưởng hết
tuổi trời.
Trong thiên Ứng đế vương, Trang dùng một ngụ ngôn :
“Thiên Căn đi lên núi Ân dương, đến sông Liễu, gặp vô danh nhân, nói :
“Xin hỏi làm sao trị thiên hạ”. Vô danh nhân đáp : “Cút đi, ngươi là kẻ
quê mùa… Ta muốn cùng tạo vật mà làm người ( tức là hoà đồng với vạn
vật ), chán thì cưỡi con chim mang diểu ra ngoài lục cực (trời đất và bốn
phương), ngao du ở làng Vô hà hữu (tức Đạo)… ngươi sao lại lấy việc trị
thiên hạ làm rộn lòng ta?
Vô danh nhân trong ngụ ngôn đó chính là Trang. Tương truyền Sở Uy
vương mời ông làm tể tướng, ông từ chối, chỉ thích ẩn dật. Có thể coi ông
là một triết gia theo chủ nghĩa vô chính phủ.
Pháp gia cũng nói tới vô vi. Trong Hàn Phi tử có dăm ba chỗ dùng chữ “vô
vi”. Chẳng hạn :
Thiên Dương giác :
“Hư tĩnh vô vi là tình (thực) của Đạo. Tham khảo, đối chiếu, so sánh mọi
việc là “hình” của công việc. Tham khảo để so sánh mọi vật, đối chiếu để
nó hợp với sự không hư”.
虛靜無爲, 道之情也; 參伍比物, 事之形也. 參之以比物, 伍之以合虛.
(Hư tĩnh vô vi, đạo chi tình dã, tham ngũ tỉ vật, sự chi hình dã, tham chi dĩ