“Đạo của bậc minh chủ không phải vậy. Lập ra cái mà dân muốn để họ
làm việc cho mình, vì vậy mà đặt ra tước lộc để khuyến khích họ; lập ra cái
mà dân ghét để ngăn cấm sự gian tà, vì vậy mà đặt ra hình phạt để ra oai
với họ. Khen thưởng mà xác thực, hình phạt mà cương quyết thì bề tôi có
công được cất nhắc, mà kẻ gian tà không được dùng, như vậy dù có Thụ
Điêu, hẳn cũng không làm gì được vua; mà bề tôi sẽ tận lực thờ vua, vua
ban tước lộc để báo đáp bề tôi. Vua tôi đối với nhau không có tình cha con,
đều là tính toán với nhau cả; hễ vua có đạo (tức thuật) thì bề tôi tận lực mà
việc, gian tà không phát sinh, vua vô đạo thì bề tôi trên che lấp cái sáng của
vua, dưới thực hành tư dục của mình. Quản Trọng không làm cho Hoàn
Công hiểu rõ pháp độ đó, chỉ khuyên đuổi (Thụ Điêu), giả sử đuổi Thụ
Điêu rồi thì một Thụ Điêu khác lại đến, đó không phải là cách tận diệt sự
gian tà”.
- Xin độc giả so sánh đoạn đó với đoạn dưới đây trong bài Quản
Trọng luận của Tô Tuân (cha Tô Đông Pha) đời Tống:
Quản Trọng đau nặng, Uy Công
hỏi ai có thể thay làm tể tướng
được. Lúc đó tôi tưởng Trọng nên đề cử những bậc hiền tài trong thiên hạ
để đáp Uy Công, mà Trọng chẳng qua chỉ bảo rằng Thụ Điêu, Dịch Nha,
Khai Phương ba người đó không hợp với nhân tình,
được, thế thôi. Than ôi! Trọng cho rằng Uy Công quả có thể dùng được ba
con người đó ư? Trọng với Uy Công gần nhau đã lâu năm cũng biết Uy
Công là người ra sao chứ? Uy Công, sắc không lúc nào thiếu ở trước mắt,
không có ba con người kia thì không thể thoả mãn được dục vọng. Ông ta
mới đầu không để cho bọn đó chuyên quyền chỉ là nhờ có Quản Trọng.
Ngày nào mà không có Trọng thì ba người kia có thể phủi bụi trên mũ
mà chúc mừng lẫn nhau. Trọng cho rằng lời mình dặn dò lúc lâm chung đủ
để trói buộc chân tay Uy Công chăng?
“Nước Tề không lo rằng có ba người đó mà lo không có Quản Trọng.
