chứng tiên vương, nói chuyện nhân nghĩa đầy cả triều đình mà quốc chính
không khỏi loạn; kẻ lập thân chỉ tranh nhau cái tiếng thanh cao
, không
cầu cái công dụng thực tế, do đó bọn trí sĩ lui về ở ẩn trong hang núi, từ bỏ
tước lộc không nhận mà binh lực không khỏi suy nhược. Binh lực không
khỏi suy nhược, quốc chính không khỏi loạn, nguyên do ở đâu? Ở chỗ cái
mà dân chúng khen, nhà vua trọng đều là những học thuyết làm loạn nước.
Nay nhân dân trong nước đều bàn về chính trị, chứa cất những sách về
pháp luật của Thương Ưởng, Quản Trọng, mà nước càng nghèo, là vì kẻ
bàn về nông nghiệp thì đông mà kẻ cầm cày lại ít. Trong nước ai cũng bàn
về việc binh, chứa cất những sách về binh pháp của Tôn Tử, Ngô Tử
mà binh lực càng yếu là vì kẻ nói chuyện đánh giặc thì đông mà kẻ bận áo
giáp lại ít. Cho nên bậc minh chủ chỉ dùng thực lực chớ không nghe lời nói
suông, thưởng công lao mà nhất định cấm cái vô dụng, như vậy dân mới
tận lực đến chết để theo bề trên. Cày ruộng là việc rất lao khổ mà dân làm
vì biết rằng có vậy mới giàu được, đánh giặc là việc rất nguy hiểm mà dân
làm vì biết có vậy mới sang được. Nếu trau dồi văn học, tập tành ngôn luận,
không cày cấy khó nhọc mà được giàu có, không nguy hiểm đánh giặc mà
được tôn quí thì ai chả muốn làm như vậy? Kết quả là một trăm người dùng
trí chỉ có một người dùng sức, người dùng trí mà đông thì pháp luật bại
hoại, kẻ dùng sức mà ít thì nước nghèo, do đó mà đời hoá loạn. Cho nên
một nước có minh chủ thì không dùng văn học trong sách
luật mà dạy dân, không dùng lời của các “tiên sinh”
, chỉ dùng quan lại
làm thầy (dạy pháp luật), không có bọn hiệp khách hung hãn, cho chém
được đầu giặc mới là dũng cảm. Nhờ vậy dân trong nước hễ đàm luận là
căn cứ vào pháp luật, hễ hành động là hướng về sự lập công, sự dũng cảm
đem dùng hết vào việc quân, mà thời bình thì nước giàu, lúc có giặc thì
binh mạnh. Đó là cái vốn
để lập vương nghiệp. Súc tích cái vốn đó,
thừa lúc địch sơ suất thì sự nghiệp sẽ vượt ngũ đế, bằng tam vương
.
Theo phép đó nhất định phải thành công.
*
