Nhân dân bao giờ cũng tìm sự an toàn, lợi ích mà tránh sự nguy nan, khốn
cùng. Nay ta bắt họ ra trận, tiến lên thì chết vì địch mà lui về thì bị giết,
đằng nào cũng nguy. Bỏ việc nhà cửa làm ăn mà tìm cái công lao hãn
mã
, nhà lâm cảnh khổ mà bề trên không xét cho thì tất phải khốn cùng.
Chỗ nào khốn cùng và nguy nan thì làm sao dân không tìm cách tránh? Cho
nên họ thờ các tư gia có thế lực để được miễn quân dịch mà xa trận mạc, xa
trận mạc thì được yên. Họ dùng hối lộ nhờ nhà cầm quyền để được cái họ
muốn, được cái họ muốn thì có lợi. Chỗ nào yên ổn và có lợi thì sao dân
không ùa tới? Do đó mà dân lo việc công thì ít mà dân lo việc tư thì nhiều.
Chính sách trị nước của bậc minh chủ là khiến cho bọn thương nhân, công
nhân và du thủ du thực ít và bị khinh để cho dân đổ xô vào các nghề gốc
(trồng trọt, cày cấy) mà bỏ các nghề ngọn (công và thương). Nay lời xin
của bọn thân cận với vua chúa được chấp nhận, thì quan tước có thể mua
được, quan tước có thể mua được thì công nhân và thương nhân không còn
thấp hèn nữa. Của gian và đồ gian được dùng ở chợ, thì thương nhân tất
nhiều. Tiền của họ tích tụ được nhiều gấp bội nhà nông, mà địa vị của họ
lại cao hơn nông gia và chiến sĩ, như vậy thì chiến sĩ
tất ít, mà bọn con
buôn phải nhiều. Cho nên nước loạn có cái thói: bọn học giả thì khen đạo
tiên vương, tạ khẩu là trọng nhân nghĩa, trau chuốt dung mạo và y phục, lời
ăn tiếng nói để làm loạn pháp độ đương thời, làm mê hoặc lòng vua chúa;
bọn du sĩ thì dùng thuyết gian trá mượn thế lực của nước ngoài để đạt được
tư lợi, làm thiệt hại cho quốc gia, bọn đeo gươm thì tập hợp đàn em, lập tiết
tháo để nổi danh mà phạm cấm lệnh của năm chức quan
đình) bọn thị thần nịnh bợ, tích tụ tài sản, ăn hối lộ, mượn cái thế của nhà
cầm quyền mà xin miễn dịch (cho kẻ hối lộ cho họ), còn bọn thương gia và
công nhân thì sửa lại
những đồ xấu xí, tích trữ những vật thường
dùng
để đợi thời (bán đắt giá mà) bóc lột cái lợi của nông phu. Năm
hạng người đó là mọt của nước, bậc vua chúa không trừ chúng, không nuôi
chiến sĩ thì trong thiên hạ có quốc gia bị tàn phá suy vong, có triều đại bị
tiêu diệt, cũng không có gì lạ!
