vào đó mà bắt người đưa ý kiến phải làm theo cho đúng. Chúng tôi châm
chước ý kiến của Trần Khải Thiên.
Nguyên văn tham ngũ: ba, năm, nghĩa bóng là khảo sát nhiều cách,
nhiều mặt. Chúng tôi hiểu theo Trần Khải Thiên và Từ Hải. Có sách cho
ngũ đó là chính sách dùng năm nhà dò xét lẫn nhau.
Nguyên văn: lục nhục chi nhân cận tập, có sách giảng là hoạn quan hầu
cận.
Nguyên văn: tàng nộ, trì tội như bất phát, có sách hiểu là bề tôi giấu
cái giận, che tội mà không phát giác ra.
Cả đoạn này rất tối nghĩa, mỗi sách giải thích một khác. Chúng tôi
không dám tin rằng địch đúng.
Có sách giảng là nếu vua để lộ niềm vui ra thì bị lờn, để lộ nỗi giận ra
thì uy bị phân chia. Nên để ý: đoạn trên Hàn mới bảo giận mà không để lộ
ra thì có thể nguy.
Đạo ở đây nên hiểu là thuật trị nước. Có học giả ngộ rằng hai chữ cao
và thấp trong câu này dùng lộn với nhau.
Thực là quyền, lợi; danh là tiếng tăm.
Nguyên văn: thiên nhân bất khả giải dã. Trần Khải Thiên giảng là: mặc
dầu một nghìn người không giảng được tại sao lại có điều đó.
Cái này cũng rất tối nghĩa, mỗi người hiểu một khác.
Nguyên văn: vô phó ngôn ư thượng dĩ thiết tương nhiên. Thí dụ: vua
hỏi bề tôi: Địch đòi ta cắt đất cho chúng, nên cắt hay không? Bề tôi đáp:
Cắt đất thì mình yếu đi, sẽ nguy; mà không cắt thì địch sẽ tấn công mình,
mình không chống nổi, cũng sẽ nguy. Như vậy không dứt khoát mà lơ lửng,
vua không biết quyết định ra sao.
