trung với vua (cứ theo pháp luật thôi) thì có thể lập được nghiệp bá vương.
*
Gian mà nhất định sẽ bị phát giác thì kẻ gian sẽ tự răn mình, nếu nhất
định sẽ bị giết thì họ phải ngừng (không dám làm nữa): vì không bị phát
giác nên họ mới phóng túng, không bị giết nên mới làm. Bày một thứ hàng
rẻ tiền ở chỗ u ẩn thì dù Tăng Sâm, Sử Ngư
treo trăm lượng vàng
ở chợ thì dù một tên cướp lớn cũng không dám lấy.
Không ai biết, nên Tăng Sâm, Sử Ngư có thể bị nghi ở chỗ u ẩn; ai cũng
biết, nên kẻ cướp không dám lấy vàng treo ở chợ.
Cho nên bậc minh chủ dùng nhiều người giữ (pháp luật)
nặng, khiến cho dân vì sợ hình pháp chứ không vì tính liêm khiết mà không
bậy. Mẹ yêu con gấp bội cha yêu con, mà cha ra lệnh thì con tuân lệnh gấp
mười mẹ ra lệnh. Quan lại không yêu gì dân mà lệnh được dân tuân gấp
vạn lệnh của cha. Mẹ tích lũy lòng yêu con mà không được con theo; quan
lại dùng oai nghiêm mà dân tuân lệnh. Vậy dùng oai nghiêm hay dùng lòng
yêu, cách nào nên theo, là điều dễ quyết định được rồi. Vả lại cha mẹ mong
mỏi ở hành động của con cái là chúng được yên vui, có lợi, đừng mắc phải
tội lỗi. Vua đối với dân (trái lại), khi có nạn thì muốn dân hi sinh tính
mạng, khi bình an thì muốn dân tận lực với mình. Cha mẹ rất yêu con,
muốn cho nó được yên vui và có lợi, mà nó không nghe; vua không yêu,
không muốn dân có lợi, đòi dân phải hi sinh tính mạng, tận lực vì mình, mà
dân lại tuân lệnh. Bậc minh chủ biết lẽ đó, nên không nuôi lòng nhân ái mà
chỉ tăng cái thế oai nghiêm. Mẹ rất yêu con, mà con phần nhiều lại hư
hỏng, chỉ vì mẹ dùng lòng yêu; cha ít yêu con, dạy bằng roi, mà sau phần
nhiều lại tốt, chỉ vì cha dùng sự oai nghiêm.
*
Một gia đình làm ăn, nếu cùng nhịn đói chịu rét, cùng gắng sức lao khổ
thì (trong miền) tuy gặp binh đao, hay mất mùa, riêng gia đình đó vẫn được
