được bằng hình phạt nhẹ; còn một tội ác ngăn cấm được bằng hình phạt nhẹ
thì lại càng dễ ngăn cấm bằng hình phạt nặng. Cho nên, bề trên đặt ra hình
phat nặng thì mọi sự gian tà sẽ chấm dứt; mọi sự gian tà chấm dứt thì
thương tổn cho dân chỗ nào? Khi kẻ gian chỉ được một cái lợi nhỏ thì bề
trên bắt chịu một cái tội lớn, như vậy gọi là hình phạt nặng; dân không
muốn vì cái lợi nhỏ mà bị một cái hại lớn, cho nên mọi sự gian tà đều chấm
dứt. Vì vậy tiên hiền có câu : “không vấp núi mà vấp đống kiến đùn”
Núi lớn nên người ta phải cẩn thận, đống kiến đùn nhỏ nên người ta coi
thường. Dùng hình phạt nhẹ thì tất người dân coi thường. Không trừng phạt
kẻ phạm tội tức là phóng khí toàn dân; trừng phạt nhẹ kẻ phạm tội tức là
làm bẫy cho dân sa vào
.Cho nên hình phạt nhẹ tức là cái đống kiến đùn
để cho dân vấp phải, mà cái đạo dùng hình phạt nhẹ nếu không làm cho
nước loạn thì cũng làm cho dân sa vào bẫy. Cái đó mới làm thương tổn dân
chúng đấy.
*
Các học giả ngày nay đều giảng những lời hay trong sách mà không xét
sự thực đương thời. Họ bảo : “bề trên không thương dân, thuế má thường
nặng, dân không đủ tiêu dùng nên oán bề trên, do đó mà thiên hạ đại loạn”.
Như vậy là họ cho rằng cho dân có đủ tiêu dùng rồi lại yêu dân nữa,
dù dùng hình phạt nhẹ, nước cũng trị được. Lời đó sai. Đa số kẻ bị hình
phạt nặng là sau khi họ có đủ để tiêu dùng rồi. Họ đủ tiêu dùng rồi mà bề
trên còn thương họ, giảm nhẹ hình phạt thì vẫn còn loạn. (Chứng cứ là :
con cưng của nhà giàu, tài sản có đủ tiêu dùng; tài sản đủ tiêu dùng thì tiêu
xài không tiếc, tiêu xài không tiếc thì hóa ra xa xỉ; cha mẹ thương yêu con
thì không nỡ rầy mắng nó, không nỡ rầy mắng thì nó hóa kiêu căng, phóng
túng. Xa xỉ thì nhà sẽ nghèo, kiêu căng phóng túng thì làm bậy, đó là cái
hại có tài sản đủ dùng mà thương yêu nhiều, và trừng trị nhẹ. Con người
bẩm sinh hễ có tài sản đủ dùng thì hóa ra lười biếng, không chịu gắng sức,
bề trên không nghiêm trị thì kẻ dưới phóng túng làm bậy. Tài sản đủ dùng
rồi mà vẫn gắng sức làm lụng thì chỉ có Thần Nông thôi ; bề trên không
nghiêm trị mà kẻ dưới vẫn có đức hạnh thì chỉ có Tăng Sâm và Sử Ngư.
