Xuân Thu
bảo: “Bậc vua chúa chết vì bệnh chưa được phân nửa”
Làm vua mà không hiểu điều đó thì loạn sẽ sinh ra nhiều. Cho nên có câu:
“số người có lợi thấy vua chết mà nhiều thì tính mạng vua sẽ nguy."
Vương Lương yêu ngựa, Việt Vương Câu Tiễn
ngựa, đánh giặc. Thầy lang khéo mút vết thương, ngậm máu bệnh nhân đâu
phải vì tình cốt nhục mà chỉ vì lợi. Thợ đóng xe mong cho nhiều người giàu
sang, còn thợ đóng quan tài mong nhiều người chết yểu, không phải là thợ
đóng xe có lòng nhân mà thợ quan tài tàn nhẫn, chỉ vì người ta không giàu
sang thì không mua xe, người ta không chết thì quan tài không bán được.
Thợ đóng quan tài không phải là ghét người, nhưng có người chết thì chú ta
mới có lợi. Cho nên bè đảng của hoàng hậu, thứ phi, phu nhân, thái tử mà
thành thì họ mong cho vua chết, vua không chết thì quyền thế của họ không
mạnh; họ không phải là ghét gì vua, nhưng vua có chết thì họ mới có lợi.
Bởi vậy bậc vua chúa phải hết sức lưu ý tới những kẻ có lợi nhờ thấy mình
chết. Mặt trời mặt trăng mà có quầng bên ngoài là tại chính bên trong của
nó. Người ta thường đề phòng những kẻ mình ghét nhưng họa lại xảy ra do
những kẻ mình yêu. Cho nên bậc minh chủ không làm những việc mình
chưa tham khảo kĩ, không ăn những món khác thường; mà phải nghe những
tin tức ở xa, xem tình hình ở gần để biết trong ngoài có cái gì sơ suất
không; xét những lời giống nhau và khác nhau để phân biệt các bè đảng,
khảo nghiệm lời người ta nói để bắt buộc người ta phải trung thực, không
được hư trá; hễ dùng lời một người nào rồi thì xem kết quả về sau có phù
hợp với lời nói trước không; cứ theo pháp luật mà trị dân; xem xét tất cả
các đầu mối của sự việc; kẻ sĩ không có công thì không thưởng, mà công
nhỏ thì không thưởng nhiều; kẻ nào đáng giết thì mới giết, có tội thì không
tha. Như vậy thì kẻ gian tà không thể làm chuyện riêng tư được.
*
Sưu dịch nhiều thì dân khổ, dân khổ thì quyền thế của bề tôi dấy lên (nghĩa
là bề tôi nhân đó mà nắm lấy quyền thế); quyền thế của bề tôi dấy lên thì sự
