hình trọng phạt có thể trị nước được. Không có cái uy của cây roi, cái lợi
ích của hàm thiếc thì dù là Tháo Phủ
cũng không trị được ngựa; không
có cái qui cái củ để vẽ, dây mực để vạch, thì dù là Vương Nhĩ
không làm được hình tròn hình vuông; không có cái thế uy nghiêm, cái
phép thưởng phạt thì dù là Nghiêu, Thuấn cũng không làm cho nước bình
trị được. Bậc vua chúa ngày nay đều khinh bỏ trọng phạt, nghiêm hình, để
làm cho huệ ái, mà muốn lập sự nghiệp bá vương thì cũng không thể được.
Cho nên khéo trị nước thì làm sáng việc thưởng, đặt ra cái lợi để khuyến
khích dân, khiến cho dân lập công để được thưởng chứ không mong được
vua vì lòng nhân nghĩa mà ban ơn; đặt ra nghiêm hình, trọng phạt để cấm
dân, khiến cho dân hễ có tội thì bị trừng phạt chứ không mong được vua vì
lòng ân huệ mà tha cho. Như vậy kẻ không có công lao thì không mong
được thưởng mà kẻ có tội thì không mong được tha. Ngồi xe có ngựa tốt thì
đường bộ vượt được những hiểm trở trên dốc núi; cưỡi thuyền vững nắm
cây chèo tốt thì đường thủy qua được thác ghềnh trên sông; nắm được pháp
thuật; thi hành trọng phạt nghiêm minh thì lập được sự nghiệp bá vương.
Trị nước mà dụng pháp thuật, thưởng phạt thì như trên bộ có xe chắc ngựa
tốt, trên thủy có thuyền nhẹ, chèo tốt, tất phải thành công.
Chú thích:
Tức điều nên làm, theo quan điểm Pháp gia, khác với điều nghĩa theo
quan điểm Nho gia.
Một người đánh xe giỏi thời xưa.
Một người thợ giỏi thời xưa.
