trị người sang, lại không có quyền ban phát lợi hại để chế phục họ, vì vậy
mà sinh ra hỗn loạn. Giả sử khi sai khiến bề tôi, ai tốt tôi có thể cho làm
khanh tướng, ai xấu tôi có thể chặt đầu, thì làm gì mà không trị họ được.
e/ Phép của Công Tôn Ưởng là trừng phạt nặng những tội nhẹ. Tội nặng
người ta khó phạm vào, mà lỗi nhẹ thì người ta dễ bỏ. Khiến cho người ta
bỏ cái dễ bỏ mà đừng phạm vào cái khó phạm, đó là phép trị nước. Lỗi nhỏ
không sinh ra, tội nặng không đến, thì dân không có tội mà loạn không
phát.
Một thuyết khác bảo: Công Tôn Ưởng nói: “Phép thi hành hình phạt là phạt
nặng tội nhẹ thì lỗi nhẹ không sinh mà tội nặng không đến, như vậy gọi là
dùng hình phạt để trừ bỏ hình phạt.”
g/ Sông Lệ
ở phía Nam nước Kinh có vàng, nhiều người lén đãi vàng.
Có luật cấm đãi vàng, ai bị bắt thì bị phân thây giữa chợ. Thây người bị tội
nhiều tới có thể lấp sông, vậy mà người ta vẫn đãi lén, không ngừng
Tội không gì nặng bằng phân thây giữa chợ, vậy mà vẫn không ngăn được
là vì kẻ phạm tội không nhất định bị bắt. Thí dụ nay có người bảo: “tôi cho
anh cả thiên hạ, nhưng rồi giết chết anh” thì tất người bình thường không ai
chịu. Có cả thiên hạ là cái lợi lớn mà không nhận vì biết rằng sẽ phải chết;
còn như không nhất định bị bắt thì dù sẽ bị tội phân thây, cũng vẫn trộm
vàng. Biết rằng thế nào cũng chết thì cho cả thiên hạ, cũng không nhận.
Người nước Lỗ thiêu chằm Tích. Trời nổi gió bấc, cháy lan về phía Nam,
sợ lấn tới khắp nước. Ai Công lo lắng, tự điều khiển việc cứu lửa. Nhưng
chung quanh không có ai, mọi người đều mắc săn thú, nên lửa không cứu
được. Ông bảo vời Trọng Ni đến hỏi. Trọng Ni thưa:
- Việc săn thú vui mà không bị phạt, việc cứu lửa khổ sở không được
thưởng. Vì vậy mà không cứu được lửa.
Ai Công bảo: Phải. Trọng Ni nói thêm:
- Việc gấp rồi, không kịp treo giải thưởng; vả lại nếu ai cứu lửa cũng được
thưởng hết thì (tài sản) cả nước cũng không đủ để thưởng, vậy xin chỉ dùng
hình phạt thôi.
Ai Công khen là phải. Trọng Ni bèn ra lệnh: "Ai không cứu lửa thì bị trừng
trị như tội hàng giặc hoặc bỏ chạy, ai săn thú thì bị trừng trị như tội phạm
