Nguyễn Hiến Lê & Giản Chi
Hàn Phi Tử
THIÊN XXXIII
NGOẠI TRỪ THUYẾT TẢ HẠ (Trích)
(NHỮNG THUẬT ĐỂ DÀNH MÀ DÙNG – THIÊN NGOẠI, TẢ, HẠ)
Kinh 1. Có tội mà bị trừng phạt thì không oán bề trên như người giữ cửa
cụt chân cứu Tử Cao: có công mà được thưởng thì không cho đó là một ân
huệ (...) như Chiêu Mão coi năm cỗ xe không hơn xà cạp và dép cỏ.
Truyện I – a/ Khổng tử làm tướng quốc nước Vệ
, học trò là Tử Cao làm
chức coi ngục, chặt chân một người phạm tội, người này sau làm chân giữ
cửa. Có người ghét Khổng tử, nói với vua nước Vệ: “Trọng Ni muốn làm
loạn”. Vua nước Vệ bắt Khổng tử, Khổng tử chạy kịp, các môn sinh đều
trốn thoát, (chỉ có) Tử Cao không ra được vì cửa (thành) đã đóng
, người
cụt chân dẫn ông ta núp trong cái phòng ở chân cửa, viên lại tìm ông không
được. Nửa đêm, Tử Cao hỏi người cụt chân: “Tôi không thể không thi hành
pháp lệnh của vua, nên đích thân chặt chân của ông. Nay là lúc ông báo
thù, mà sao ông lại giúp tôi trốn (ở đây)? Sao tôi lại được ông cứu như
vậy?” Người cụt chân đáp: “Tôi bị chặt chân, vì tội tôi đáng vậy, làm sao
khác được? Nhưng khi ngài định tội tôi, ngài xét mọi khía cạnh của pháp
lệnh, tìm cách giúp tôi
, muốn cho tôi khỏi tội, tôi biết vậy. Đến khi án đã
quyết, tội đã định, ngài luôn buồn bã không vui, hiện rõ trên mặt, tôi thấy
và biết vậy. Không phải ngài riệng thương tôi, bẩm tính ngài nhân từ như
vậy. Tôi vui và mang ơn ngài là vì thế” (...).
c/ Tần và Hàn đánh Ngụy, Chiêu Mão (bề tôi nước Ngụy) qua phía Tây
(Tần ở phía Tây) du thuyết mà Tần và Hàn bãi binh. Tề và Kinh đánh
Ngụy, Mão qua phía Đông (Tề ở phía đông) du thuyết mà Tề và Kinh bãi
binh. Ngụy Tương vương thưởng ông lộc năm cỗ xe
, Mão nói: “Bá Di
được chôn cất theo cấp tướng quân ở chân núi Thú Dương, và thiên hạ đều
bảo: “Hiền (có khí tiết) và có tiếng nhân nghĩa như Bá Di mà chôn cất theo
cấp tướng quân thì (cũng như) chôn còn hở tay chân
. Ngay thần bãi binh
được bốn nước mà nhà vua cho thần lộc năm cỗ xe thì khác chi cho thần xà
