HÀN PHI TỬ - Trang 37

Nghiã là theo thuật hình danh, giữ một chức quan nào đó thì phải làm đúng
chức quyền của mình thôi, việc gì ngoài chức quyền thì dù biết cũng không
được nói[12].
Cũng trong thiên đó Hàn Phi chê Thân Bất Hại chỉ chuyên dùng thuật,
không lo về pháp, nên có kẻ lợi dụng sự mâu thuẫn giữa lệnh cũ của Tấn và
luật lệ mới của Hàn mà làm nhiều điều gian trá, thấy luật lệnh nào có lợi
cho họ thì họ theo. Do đó, Hàn có một vạn cỗ chiến xa, Thân cầm quyền
được mười bảy năm mà Hàn không làm bá chủ được. Lời đó có phần
nghiêm khắc quá. Thân không đưa Hàn lên ngôi bá chủ được vì có những
nước mạnh hơn Hàn nhiều như Tần, Sở, Tề, Triệu, nhất là nước Tần lúc đó
đã lớn lại có Thương Ưởng giúp mà hùng cường lên rất mau. Hàn làm sao
bằng được? Về nội trị, ông có lẽ chưa diệt hết bọn tham nhũng như Hàn Phi
trách, nhưng về ngoại giao, ông giúp cho nước Hàn khỏi bị xâm lấn, như
vậy cũng đã khá rồi.
Trong thiên XXXIV - Ngoại trừ thuyết hữu thượng, Hàn còn dẫn một đoạn
của Thân, đại ý khuyên bậc vua chúa phải có cái thuật "bí hiểm” đừng để lộ
ra cho bề dưới biết sự sáng suốt hay không sáng suốt, sự hiểu biết hay
không hiểu biết, sự yêu hay ghét của mình; nếu không kẻ dưới đề phòng,
tìm cách gạt, nhử mình. Cuối cùng Thân bảo "Ta không dựa vào đâu mà
biết người (bề tôi) được, chỉ có vô vi (không làm gì cả) là có thể dò xét
được họ mà thôi". Có lẽ vì câu đó mà Tư Mã Thiên bảo học thuyết của
Thân gốc ở Hoàng, Lão chăng? Bộ Thân tử đã thất truyền, chúng ta không
biết chắc được Thân đã chịu ảnh hưởng của Lão tử tới mức nào: nhưng xét
chung thì phép vô vi của pháp gia khác xa thuyết vô vi của đạo gia - Điểm
này chúng tôi sẽ xét kỹ trong một phần sau.
Chiến quốc sách (Hàn sách III - 5) chép lại chuyện dưới đây của Thân Bất
Hại: Hàn với Ngụy là hai nước ngang hàng nhau mà Thân Bất Hại với
Chiêu Ly hầu cầm khuê ngọc lại yết kiến vua Lương (tức vua Ngụy), không
phải là thích sự ti tiện mà ghét sự tôn quý, cũng không phải là vụng suy mà
tính lầm. "Thân Bất Hại mưu tính như vầy: "Ta cầm ngọc khuê yết kiến vua
Ngụy, vua Ngụy tất tự đắc rằng Hàn phải thần phục mình, tất sẽ miệt thị
thiên hạ, thế là nguy cho Ngụy vì chư hầu ghét Ngụy tất sẽ thờ Hàn, mà ta