HÀN PHI TỬ - Trang 38

chịu khuất thân dưới một người để được duỗi mình trên vạn người. Làm
cho binh lực của Ngụy suy nhược đi mà làm cho quyền thế của Hàn mạnh
lên, thì không gi bằng triều phục Ngụy". Rồi khen Thân "Chiêu Ly hầu thi
hành kế đó quả là một vị minh quân; Thân Bất Hại mưu tính việc nước mà
bày kế đó, quả là một trung thần". Chuyện đó có thể tin được mà cho ta biết
một "thuật" nữa của Thân Bất Hại về ngoại giao. Rõ là cái không khí của
thời Chiến Quốc, thời của các biện sỹ áo vải mà Thân Bất Hại là một.
THẬN ĐÁO
Chúng ta được biết rất ít về đời Thận Đáo, mặc dù học thuyết của ông được
nhều người nhắc tới; như Tuân tử, Hàn Phi, và tác giả thiên Thiên hạ[13]
trong Trang tử. Nguyên do có lẽ tại ông khác hẳn các Pháp gia trước và sau
ông, không làm chính trị, nên sử không nhắc tới[14]. Ông thuần túy là một
tư tưởng gia.
Các sách chúng tôi có chỉ nói rằng ông đồng thời với Thân Bất Hại,
Thương Ưởng; duy Trung Quốc triết học đại cương của Vũ Đồng (Thương
vụ ấn thư quán - 1958) là cho biết ông sinh vào khoảng –370, mất vào
khoảng -290 mà không hề dẫn chứng hoặc cho xuất xứ.
Sử ký của Tư Mã Thiên có hai chỗ nhắc qua tới ông:
Thiên 46 về Điền Kính, Trọng Hoàn, bảo Tề Tuyên Vương trọng kẻ sỹ đi
du thuyết, như Trâu Diễn, Thuần Vu Khôn, Điền Biền, Tiếp Dư, Thận Đáo,
Hoàn Uyên, phong họ chức đại phu và cho họ nhà ở tại Tắc Hạ. Có tới 76
người như vậy, người ta gọi họ là Tắc Hạ tiên sinh. Rồi sau số đó tăng lên
tới cả trăm, cả ngàn. Họ tự do tranh luận nhưng không dự vào việc trị nước
của Tề.
- Thiên 74 về Mạnh Kha, Thuần Vu Khôn, Thận Đáo, Trân Thích, Tuân
Khanh, cho ta biết thêm rằng Thận Đáo là người nuớc Triệu, Điền Biền,
Tiếp Dư là người nước Tề, Hoàn Uyên là người nước Sở, hết thẩy đều theo
đạo Hoàng Lão.
Ông viết 12 bài luận, có sách nói là 42 thiên sách, nhưng thất truyền[15]
Thiên Thiên hạ trong Trang tử bảo ông chủ trương "bỏ trí tuệ, quên mình
đi, cứ theo thế bất đắc dĩ mà hành động, thản nhiên thuận theo sự vật, như
vậy hợp với đạo lý (...) Ông tròn trịa theo sự biến hoá, bỏ quan niệm thị phi