HÀN PHI TỬ - Trang 40

者，則權重位尊也。堯為匹夫不能治三人，而桀為天子能亂天下，吾
以此知勢位之足恃，而賢智之不足慕也。夫弩弱而矢高者，激於風
也；身不肖而令行者，得助於眾也。堯教於隸屬而民不聽，至於南面
而王天下，令則行，禁則止。由此觀之，賢智未足以服眾，而勢位足
以詘賢者也。”
Thận tử viết: Phi long thừa vân, đằng xà du vụ, Vân bãi vụ tễ, nhi long xà
dữ dẫn nghĩ đồng hĩ, tắc thất kì sở thừa dã. Cố hiền nhân nhi khuất ư bất
tiếu giả, tắc quyền trọng vị tôn dã. Nghiêu vi thất phụ bất năng trị tam
nhân, nhi Kiệt vi thiên tử năng loạn thiên hạ. Ngô dĩ thử tri thế vị chi túc
thị, nhi hiền trí chi bất túc mộ dã.
Phù nỗ nhược nhi thỉ cao giả, kích ư phong dã. Thân bất tiếu nhi lệnh hành
giả, đắc trợ ư chúng dã. Nghiêu giáo ư lệ thuộc nhi dân bất thính, chí ư nam
diện nhi vương thiên hạ, lệnh tắc hành, cấm tắc chỉ. Do thử quan chi, hiền
trí vị túc dĩ phục chúng, nhi thế vị túc dĩ khuất hiền giả dã.
Thận Đáo đề cao sức mạnh và tác dụng của quyền thế, địa vị; điều đó đúng.
Nhưng không đủ. Không rõ trong 42 thiên đã thất truyền, ông có bàn gì
thêm không, có xét quyền thế, địa vị do đâu mà có, khi nào thì chính đáng,
khi nào không, và một khi đã có được rồi thì làm sao giữ được... Vì trọng
"thế" nên Thận Đáo chủ trương tập quyền, cấm không được lập bè đảng,
địa vị và quyền lợi của vợ lớn bé, con cả con thứ phải rõ ràng, đại thần
không được lấn vua, phải bỏ ý riêng mà chỉ theo luật.

THƯƠNG ƯỞNG
Pháp gia có ba phái chính, phái trọng thuật là Thân Bất Hại, phái trọng thế
là Thận Đáo, phái thứ ba trọng pháp là Thương Ưởng. Về đời của Thương
Ưởng chúng ta được biết khá đầy đủ. Sử ký dành riêng một thiên về ông:
Thiên 68 Thương Quân Ưởng.
Ưởng, không rõ sinh năm nào, có thể vào khoảng -388, sống cùng thời với
Thân Bất Hại và Thận Đáo, nhỏ tuổi hơn Thân và lớn tuổi hơn Thận. Ông
là người nước Vệ (vì vậy còn gọi là Vệ Ưởng), một nước nhỏ phụ dung của
nước Ngụy, tên họ là Công tôn (vậy là giòng dõi quý tộc sa sút, khác hẳn
Ngô Khởi và Thân Bất Hại) cho nên còn gọi là Công tôn Ưởng.