HÀN PHI TỬ - Trang 41

Ông thích môn học hình danh, làm chức Trung thứ tử, tức như bí thư, cho
quan tướng quốc nước Ngụy là Công Thúc Tọa (có sách nói là dạy con cho
Tọa); Công Thúc Tọa khen là có kỳ tài, khi đau nặng, tiến cử ông với Ngụy
Huệ vương và dặn: " Nếu đại vương không dùng hắn thì giết hắn đi, đừng
cho hắn ra khỏi nước Ngụy". Lúc Huệ vương ra về rồi, Công Thúc Tọa lại
bảo nhỏ Vệ Ưởng; "Ta tiến cử thầy với nhà vua và dặn nhà vua nếu không
dùng thầy thì nên giết thầy đi. Ta coi ý nhà vua không muốn dùng thầy đâu,
vậy nên mau mau trốn đi". Ưởng điềm nhiên đáp: "Nhà vua đã không nghe
lời ngài mà dùng tôi thì lẽ nào lại nghe lời ngài mà giết tôi", rồi cứ ở lại
nước Ngụy. Nếu chuyện đó có thực thì Vệ Ưởng quả là biết người, gan dạ
mà có bản lĩnh cao. Trong thời giúp việc cho Công Thúc Tọa, chắc Ưởng
được biết tư tưởng của Ngô Khởi.
Sau nhận dịp qua vua Tần Hiếu công cầu hiền, Vệ Ưởng qua Tần năm
-361, nhờ một viên quan thân tín của Hiếu công là Cảnh Giám tiến cử,
được Hiếu Công cho yết kiến. Mới đầu ông bàn về đạo làm "đế" (tức đạo
trị nước của các bậc thánh như Nghiêu, Thuấn), Hiếu công chán không
buồn nghe. Lần sau, ông hạ thấp xuống, bàn về đạo làm "vương” (vương
đạo), dùng nhân nghĩa để trị dân, Hiếu công cũng không thích. Sau cùng,
bàn về bá đạo thì Hiếu công lộ nét vui, nghe Vệ Ưởng thuyết mấy ngày mà
không chán. Truyện đó chưa chắc có thật, nhưng cho ta biết rằng thời đó
đạo Nho đã suy, các vua chư hầu chỉ thích dùng bá đạo thôi, cho vương đạo
là vu khoát.
Vệ Ưởng được trọng dụng ngay, hai năm sau (-359) đưa ra một cải cách về
pháp luật. Một vị đại thần tên Cam Long phản đối, bảo:
- Thánh nhân tùy theo dân mà dậy, theo pháp luật cũ mà trị, như vậy không
mệt sức mà thành công.
Vệ Ưởng đáp:
- Đó là lời thế tục, bọn người thường thích giữ tục cũ, không biết rằng tam
đại (Hạ, Thương, Chu), lễ không giống nhau mà đều làm được vương
nghiệp, các ông bá, pháp luật không giống nhau mà đều lập được bá
nghiệp. Bậc trí nhân lập ra luật pháp mới, bậc hiền nhân đặt ra các điều lệ
mới. Không phải chỉ có mỗi một cách trị nước. Vua Thang, vua Vũ không