HÀN PHI TỬ - Trang 54

họa vào mình. Sao bằng buộc tội hắn rồi giết đi.” Vua Tần cho là phải, xử
tội Hàn Phi. Lý Tư sai người đem thuốc độc cho Hàn Phi, bảo nên sớm tự
xử, Hàn Phi muốn trần tình, xin yết kiến vua Tần mà không được. Sau vua
Tần ăn năn, sai người tha cho Hàn Phi thì Hàn Phi đã chết.
“Nguyên nhân cái chết của Hàn Phi ở đây đáng tin hơn trong Chiến Quốc
sách, hợp với thiên Tồn Hàn trong Hàn Phi Tử. Hàn Phi được nhà vua Hàn
Vương An phái qua thuyết phục Tần Thủy Hoàng nên tồn Hàn, nhưng Hàn
Phi thất bại, bị vua Tần nghi ngờ mà chết oan.
Thiên 6: Trong phần Bản kỉ cho ta biết thêm: năm thứ 10 đời Tần Thủy
Hoàng, Lí Tư bàn với vua Tần chiếm Hàn trước cho các nước khác sợ. Vua
Tần bèn phái Lí Tư qua Hàn để thuyết phục vua Hàn thần phục Tần. Vua
Hàn cảm thấy Tần muốn thôn tính mình, bàn với Hàn Phi về cách làm cho
Tần yếu đi. Bốn năm sau, tức năm 14, Hàn Phi được phái qua Tần thuyết
phục vua Tần tồn Hàn, nhưng vua Tần nghe lời Lí Tư[6], muốn chiếm Hàn,
nên giữ Hàn Phi lại và Hàn Phi chết ở Vân Dương. Năm 17, Tần chiếm
Hàn, đổi thành quận Dĩnh Xuyên.
Sau cùng, thiên 45, phần thế gia Tư Mã Thiên chép:
Năm thứ 5 đời (Hàn) Vương An: Tần đánh Hàn, Hàn lâm nguy, phái Hàn
Phi qua Tần, nhưng Tần giữ Hàn Phi lại xử tử.
Năm thứ 9 đời Vương An, Tần bắt sống được Vương An, chiếm hết nước
Hàn, đổi thành quận Dĩnh Xuyên. Hàn bị diệt.
Vậy Tư Mã Thiên ghi rõ Hàn Phi chết năm thứ 14 đời Tần Thủy Hoàng tức
năm thứ 5 đời Hàn Vương An, Tây lịch là -234 và bốn năm sau, tức năm
-230 Hàn bị diệt.
Tất cả các tài liệu chúng tôi kiếm được đời Hàn Phi chỉ có bấy nhiêu. Tóm
lại, chúng ta có thể tin được những điều dưới đây:
Hàn Phi là một công tử nước Hàn, học rộng, biết cả đạo Nho (vì là môn đệ
của Tuân Tử), đạo Lão, nhưng thích nhất học thuyết của các Pháp gia, có
nhiều tư tưởng mới về chính trị, được Lí Tư phục là giỏi. Ông ở trong giai
cấp quí tộc nhưng có tinh thần tiến bộ, trọng kẻ sĩ giỏi pháp thuật (tức bọn
tân địa chủ), chê bọn “trọng nhân” (quí tộc) là cổ hủ, vô dụng.
Ông có tinh thần ái quốc cao. Nước Hàn nhờ Thân Bất Hại mà được yên ổn