HÀN PHI TỬ - Trang 55

mười lăm năm. Từ khi Thân chết, nước Hàn lại rất suy nhược. Đất hẹp,
không được ngàn dặm mà ở vào một vị trí nguy hiểm, tại ngay cửa ngõ của
Tần. Khi Tần mạnh lên, muốn thôn tính chư hầu, Hàn thành ra cái đích của
các chư hầu nhắm vào. Thờ Tần không được, sẽ bị Tần nuốt; mà chống Tần
thì không đủ sức. Hợp tung hay liên doanh thì Hàn ở địa đầu, bao giờ cũng
bị tai họa trước nhất. Cho nên trong thiên Ngũ đố (coi phần trích dịch), Hàn
Phi rất ghét bọn du thuyết dùng miệng lưỡi ngoại giao nay liên kết với
nước này, mai liên kết với nước khác, chỉ nghĩ đến lợi của họ mà không
nghĩ đến cái lợi nước. Theo ông muốn cho nước mạnh, thì phải dùng thuật
và pháp, cải tổ lại nội chính, đừng trông cậy vào ngoại giao. Chắc ông đã
nhiều lần đề nghị với vua Hàn như vậy mà vua không nghe, nên ông buồn
rầu. Thiên Cô phẫn (coi phần dịch) của ông có lẽ viết vào lúc ông không
được dùng ở Hàn, chứ không phải trong khi bị giam ở Tần.
Mãi tới khi Hàn lâm nguy, sắp bị Tần thôn tính, Vương An mới phái ông đi
sứ qua Tần để thuyết phục Tần Thủy Hoàng bảo tồn Hàn, nhưng Tần Thủy
Hoàng không nghe lời ông mà nghe lời Lí Tư, ngờ ông không thực tình mà
chỉ làm lợi cho Hàn thôi nên giết ông năm –234. Có sách chép là đầu năm
-233. Chúng tôi dùng năm này. Ba năm sau Vương An bị bắt sống, tổ quốc
ông bị diệt.
Năm tử của ông không còn gì nghi ngờ cả. Còn năm sinh thì Tư Mã Thiên
không cho ta biết, nhưng các học giả gần đây, chẳng hạn Tiền Mục dựa vào
các giả thuyết này: Hàn Phi và Lí Tư cùng học chung một thầy là Tuân tử,
tuổi chắc xấp xỉ nhau; rồi đoán rằng Lí Tư khi tới Tần, ít nhất cũng khoảng
ba chục tuổi, ở Tần khoảng bốn chục năm rồi mới bị Nhị thế Hoàng đế (Hồ
Hợi) giết năm -208; như vậy Lí Tư phải sinh vào khoảng bảy chục năm
trước, tức khoảng -280, mà Hàn Phi cũng vậy.
Các sách chúng tôi có đều theo thuyết đó, nhưng chúng ta nên nhớ rằng
niên đại -280 chỉ là phỏng chừng, có thể là sai mười năm.
Có người đọc tiểu sử Hàn Phi trong Sử kí đưa ra nghi vấn này: Lí Tư vốn là
con người thủ đoạn, biết Hàn Phi giỏi hơn mình, tất ghen tài Hàn Phi, tại
sao lại giới thiệu Hàn với vua Tần khi mà vua Tần khen các thiên Cô phẫn
và Ngũ đố của Hàn? Mà đã giới thiệu rồi, tại sao sau lại gièm pha bạn bị xử