HÀN PHI TỬ - Trang 83

Trâu Diễn (-340 _ -260) sinh sau Mạnh tử, thuộc phái Âm dương, cũng chủ
trương thịnh suy hữu thời, nhưng thuyết của ông rất kì cục, dùng ngũ hành
– ông gọi là ngũ đức- để giảng lịch sử. Theo ông thì “ngũ đức chuyển di, trị
các hữu nghi”. Ngũ hành thay phiên nhau: thổ rồi tới mộc, mộc rồi tới kim,
kim rồi tới hỏa, hỏa rồi tới thủy, hết thủy rồi lại trở về thổ; cứ mỗi hành
thịnh cực rồi lại suy và cái hành khắc nó lên thay nó (mộc khắc thổ, kim lại
khắc mộc, hỏa lại khắc kim, thủy lại khắc hỏa, thổ lại khắc thủy), như vậy
là “ngũ đức chuyển di”, và người trị dân, cầm quyền trong nước phải hành
động hợp với hành nào đang thịnh ở thời mình, như vậy là “trị các hữu
nghi”. Khi một thời đại nào suy đến cùng cực, thời đại khác sắp dấy lên thì
trời có điềm báo cho dân biết.
Thời Hoàng đế, hiện ra điềm ở các loài côn trùng vàng. Màu vàng là màu
của thổ. Hoàng đế biết là khi thổ mạnh, cho nên ông chuộng màu vàng, và
công việc chú trọng vào đất. Tới thời vua Vũ (nhà Hạ) có điềm cây cỏ mùa
đông, mùa thu không tàn lụi, ông biết là khi mộc mạnh, nên chuộng màu
xanh (màu của mộc) và công việc chú trọng vào cây cối. Qua đời vua
Thang (nhà Thương) có điềm các loài kim thuộc sinh ra ở chất nước (?),
ông biết là khí kim mạnh, nên chuộng màu trắng (màu của kim), và công
việc làm theo tính chất của kim(?). Đến đời Văn vương (nhà Chu), có điềm
con quạ đỏ ngậm sách vàng trên nền thờ nhà Chu, ông biết là khi hỏa thịnh
nên chuộng màu đỏ và công việc làm theo tính chất hành hỏa. Thay thế
hành hỏa tất sức là hành thủy, tất cũng sẽ có điềm khi thủy mạnh, và ông
vua thời sau sẽ chuộng màu đen (màu của thủy), công việc là sẽ theo tình
chất hành thủy. Tới khi hành thủy suy cực rồi, sẽ trở về hành thổ. Các thời
đại trong lịch sử cứ nối tiếp nhau, thay nhau theo luật ngũ hành đó, hết một
vòng rồi trở về thổ là nguyên thủy, hơi giống thuyết “phản giả đạo chi
động”của Lão tử.
Nhưng thuyết của Lão tử hợp với thiên nhiên, còn thuyết của Trâu Diễn có
tính cách thần bí, phản khoa học mà cũng không thể chứng minh bằng lịch
được. Thời vua Thang có thật chuộng màu trắng không, mà công việc làm
tính chất hành kim là như thế nào? Và kim thuộc sinh ra ở chất nước là kim
thuộc nào? Truyện con quạ đỏ ngậm sách vàng đậu trên nền thờ nhà Chu là