HÀN PHI TỬ - Trang 87

các loài đó khỏi xâm hại, nhân dân mừng, tôn làm vua thiên hạ - (quan
niệm về sự lập vua này cũng khác của Thương Ưởng) - gọi là họ Hữu Sào
(có ổ). Nhân dân ăn trái cây, rau cỏ, trai hến, tanh tao hôi hám hại ruột, bao
tử, nhiều người đau ốm. Sau các thánh nhân ra đời, dùng cái “toại” dùi cây
khô để lấy lửa, nướng các thức ăn cho hết tanh tao, nhân dân mừng, tôn làm
vua thiên hạ, gọi là họ “Toại nhân”. Thời trung cổ, thiên hạ bị lụt lớn, ông
Côn và ông Vũ (người sáng lập ra nhà Hạ), khơi ngòi (cho nước rút). Đời
cận cổ, Kiệt Trụ bạo loạn, ông Thang, ông Võ Vương chinh phạt họ” (Ngũ
đố).
Chắc hai thiên Bát thuyết và Ngũ đố viết các nhau khá xa và Hàn Phi
không coi lại, nhưng điểm đó không quan trọng. Chúng tôi chỉ nhấn vào
chỗ ông chủ trương phải biến cổ và dùng sức mạnh, ở đây chúng tôi xem
xét điểm thứ nhất: biến cổ, trong một chương sau chúng tôi sẽ xét triết lí
sức mạnh (làm cho quốc gia phú cường) của ông.
Cũng như Thương Ưởng, ông bảo thời đại đã khác thì việc cũng phải khác
(thế dị tắc sự dị). Cho nên sau đoạn trong thiên Ngũ đố chúng tôi mới dẫn ở
trên, ông viết tiếp: “Nếu có người ở đời Hạ dạy dân kết cành làm ổ hoặc
dùng cái “toại” để lấy lửa, tất bị ông Côn, ông Vũ chê cười; có người ở đời
Ân (Thương), Chu khơi ngòi, tất bị ông Thang ông Võ chê cười. Hiện nay
nếu có người lại ca tụng đạo cái ông Nghiêu, Thuấn, Vũ, Thang, Võ tất bị
các ông thánh đời nay chê cười. Vậy thì thánh nhân không nhất định phải
theo cổ, giữ cựu lệ mà phải xét việc đương thời rồi tùy nghi tìm biện pháp”.
聖人不期循古，不法常行，論世之事，因為之備
(Thánh nhân bất kì tuần cổ, bất pháp thường hành, luận thế chi sự, nhân vi
chi bị).
Thiên Bát thuyết, ông cũng bảo : “Sống ở thời nhiều việc – tức thời ông –
mà dùng những khí cụ của thời ít việc, không phải là cách xử sự của người
có trí. Giữa thời tranh đấu gay gắt mà theo lối vái nhường, không phải là
phép trị nước của thánh nhân”.
Lời đó rất đúng. Chúng ta còn nhớ giai thoại vua Yên tên là Khoái ở thế kỷ
thứ 4 trước TL, khi về già, vì muốn được người ta khen như vua Nghiêu,
nên nhường ngôi cho Tử Chi, chỉ trong vài năm nước Yên đại loạn, bị Tề