HÀN PHI TỬ - Trang 90

“(Chu) thư có câu “thí nó, buộc nó”. Một người nước Tống đọc tới đấy lấy
hai cái dây lưng tự thắt buộc bụng. Người ta hỏi:
- Làm gì (kì) vậy? Đáp:
“Vì sách dạy vậy”.
Sách dậy việc tu thân, phải giữ gìn, làm chủ dục vọng của mình, đừng
phóng túng, chứ đâu phải bảo cột bụng cho chắc.
“Một người khác ở đất Dĩnh (kinh đô nước Sở) viết thư cho vị tướng quốc
nước Yên. Viết ban đêm, lửa không đủ sáng, bèn bảo người cầm đuốc:
“Đưa cây đuốc lên”
(Miệng nói vậy) tay chép ngay vào thư “đưa đuốc lên”. Mấy chữ đó không
phải là ý trong thư. Tướng quốc nước Yên đọc tới đó mừng lắm, bảo: “Đưa
cây đuốc lên là trọng sự sáng, trọng sự sáng tức là tiến cử, bổ dụng người
hiền”. Rồi ông ta tâu với vua, vua hoan hỉ (theo lời) và nhờ vậy nước Yên
thịnh trị. Tuy thịnh trị đấy nhưng đâu phải là ý trong thư. Đa số các học giả
ngày nay giống như vậy.” Hai trường hợp đó, gọi là nệ cổ, tin từng chữ của
cổ nhân, không có phán đoán, thành thử cổ nhân nói một cách, ta hiểu một
cách, hoặc cổ nhân lầm lẫn mà mình cứ tin là đúng.
Thời khác thì sự việc phải khác. Dù chính sách của tiên vương có hay mà
không hợp thời thì cũng phải bỏ. Thời của Hàn người ta tranh nhau về sức
mạnh thì đem nhân nghĩa ra dậy đời, ca tụng tiên vương là vô ích. Thiên
Hiển học, ông viết:
“Khen Mao Tường, Tây Thi (hai mỹ nhân đời cổ) có ích gì cho mặt mình
đâu; dùng son, phấn, dấu, than (thuốc màu đen) mà tô điểm thì mặt mới đẹp
gấp bội. Khen tiên vương là nhân nghĩa, có ích lợi gì cho việc trị nước đâu;
làm sáng pháp độ, thưởng phạt cho đúng và nghiêm, đó mới là thứ son
phấn, dấu, than của quốc gia. Cho nên bậc minh chủ gấp lo việc có kết quả
(tức pháp độ, thưởng phạt) mà hoãn cái việc ca tụng “tiên vương” lại”.
Bọn ca tụng tiên vương, khoe khoang rằng cứ nghe theo lời họ, theo phép
người xưa mà trị nước thì sẽ lập được nghiệp vương là bọn nói láo đáng
khinh như bọn cô đồng thầy cúng:
Bọn cô đồng thầy cúng bảo một người: “tôi sẽ cầu cho ông sống ngàn vạn
năm tuổi”. Những tiếng ngàn vạn năm tuổi loạn cả tai người đó mà không