HÀN PHI TỬ - Trang 92

cũng là tột bực”.
且夫世之愚學，皆不知治亂之情，讘䛟多誦先古之書，以亂當世之
治；智慮不足以避阱井之陷，又妄非有術之士。聽其言者危，用其計
者亂，此亦愚之至大，而患之至甚者也
(Thả phù thế chi ngu học giai bất tri trị loạn chi tình, chiếp giáp đa dụng
tiên cổ chi thư, dĩ loạn đương thế chi trị; trí lự bất túc dĩ tỉnh tỉnh chi hãm,
hựu vọng phi hữu thuật chi sĩ. Thính kì ngôn giả nguy, dụng kì kế giả loạn,
thử diệc ngu chi chí đại, nhi loạn chi chí thậm giả dã).
Trong Ngoại trừ thuyết tả thượng Hàn dẫn chứng:
“Trọng nhân nghĩa (tức theo đạo của tiên vương) thì nước yếu loạn, đó là
ba nước Tấn (tức Hàn Ngụy Triệu từ Tấn tách ra); không trọng nhân nghĩa
mà mạnh là nước Tần”.
Ông nhận thấy thời ông nước nào loạn cũng có cái thói: “bọn học giả thì
khen đạo tiên vương, tạ khẩu là trọng nhân nghĩa, trau chuốt dung mạo, y
phục và lời ăn tiếng nói để làm loạn pháp độ đương thời, làm mê hoặc lòng
vua chúa”
亂國之俗： 其學者、 則稱先王之道、 以籍仁義、 盛客服而飾辯說、
以疑當世之法、 而貳人主之心
(Loạn quốc chi tục kì học giả tắc xưng tiên vương chi đạo, dĩ tạ nhân nghĩa,
thịnh dung phục nhi sức biện thuyết dĩ nghi đương thế chi pháp nhi nhị
nhân chủ chi tâm – Ngũ đố)
Và ông gọi bọn học giả đó là một loại sâu mọt của quốc gia. Họ ngu xuẩn
cũng như anh chàng nước Tống ôm cây đợi thỏ:
“Nước Tống có người đi cày, trong ruộng có một gốc cây khô, một con thỏ
đâm bổ vào, gãy cổ, chết. Anh ta thấy vậy, bỏ cày mà ôm gốc cây khô, hy
vọng lại bắt được con thỏ nữa. Thỏ không được thêm mà bị cả nước cười
chê” (Ngũ đố).
Và anh chàng nước Trịnh tin cái ni mà không tin mình:
“Một người nước Trịnh muốn mua giày, đo bàn chân mình rồi đặt cái ni ở
chỗ ngồi. Anh ta ra chợ mà quên đem cái ni theo. Tìm được đôi giày muốn
mua rồi, anh ta (sực nhớ lại), bảo: “Tôi quên đem cái ni theo, để tôi trở về
lấy”. Rồi quay về nhà, khi trở lại thì chợ đã tan, không mua được giày.