Trong thời gian tập sự ở Fort-Gono, tôi cũng có thú tiêu dao trong cái
thứ thành phố này, nhưng cũng chỉ có một nơi tôi thích đến, đó là Nhà
thương.
Ngay sau khi đến một nơi nào đó, người ta phát hiện liền những tham
vọng của anh. Nhưng với tôi thì rõ nhất là cái thiên hướng bệnh tật, chỉ có
bệnh tật thôi. Mỗi người mỗi vẻ mà. Tôi dạo quanh những căn nhà nhà
thương đầy hứa hẹn, nhưng ảo não, ẩn dật, né tránh, và tôi rời những căn
nhà ấy với lòng lưu luyến, lưu luyến những căn nhà ấy và cả cái mùi thuốc
sát trùng quanh quất đó. Vây quanh cái khu an dưỡng này là những bãi cỏ
xanh rì, từng đàn chim non ríu rít bay nhảy, những con thằn lằn e ngại và
mình đầy mầu sắc. Quả là một loại “thiên đường dưới hạ giới”.
Còn với đám người da đen, cũng mau quen với họ thôi, quen cái kiểu
chậm rãi hớn hở của họ, những cử chỉ rất kéo dài, những cái bụng tràn trề
của các mụ vợ. Tự bản thân người da đen đã sặc lên cái khốn khổ, cái hư
ảo, cái nhẫn nhục; tóm lại hoàn toàn giống như những người nghèo ở nước
Pháp ta nhưng tại lắm con hơn và ít áo quần, ít rượu vang đỏ hơn.
Sau khi tôi đã hít thở ở nhà thương, đánh hơi thật sâu như thế, tôi đi
theo đám đông bản xứ, đứng yên một lúc trước một thứ chùa chiền do một
tay bán hàng ăn dựng lên gần Fort để làm vui đám kiều dân với những trò
khiêu dâm.
Những tay da trắng giầu có ở Fort-Gono thường có mặt ở đây vào lúc
đêm hôm, vùi đầu vào các canh bạc, đèn đóm sáng trưng, vừa ngáp vừa ợ
thỏa thích. Bỏ ra hai trăm quan là có thể ngủ luôn với mụ chủ xinh đẹp.
Mấy cái quần của họ thì thật tức cười, gây cho họ cái khó chịu kỳ lạ cứ phải
luôn tay luồn vào mà gãi, thành thử mấy cái dải đeo quần cứ tuột lên tuột
xuống.
Đêm đến, tất cả đàn ông đàn bà già trẻ lớn bé rời khỏi những túp lều ở
cái thị xã bản xứ kéo nhau đến tụ tập ở trước cửa ngôi chùa, xem và nghe
không biết chán đám da trắng nhảy nhót quanh chiếc đàn piano máy, dây gỉ
sét, chơi một cách khó nhọc những điệu van-xơ sai toét. Thế mà nhạc nổi
lên là mụ chủ làm điệu quýnh cà kê như muốn được ai đó mời nhảy.
