Để chỉ huy ở đây, không phải cứ đội mũ kê-pi vào là xong, mà phải có
quân đội. Với khí hậu Fort-Gono, các cán bộ người Âu còn tan chảy tệ hơn
cả bơ. Một tiểu đoàn ở đây trở thành một cục đường bỏ vào tách cà phê,
càng nhìn lại càng thấy nó tan biến. Phần lớn cái đội quân ấy luôn luôn phải
nằm nhà thương vì ủ bệnh sốt rét, rận chấy bám khắp người, nách bẹn, lông
tóc chỗ nào cũng có. Từng tiểu đội một nằm ườn ra giữa đống thuốc lá với
ruồi muỗi, thủ dâm trên những tấm mền mốc thếch, lừa lọc móc túi nhau,
kích thích, chăm chút chu đáo những cơn sốt rét. Những cái đó làm cho các
gã trai, đám người hổ thẹn này, càng khốn khổ trong cái tranh tối tranh sáng
êm dịu sau những tấm cửa chớp màu xanh, những tay tái đăng sớm bị
ruồng rẫy, sống lẫn lộn với đám mậu dịch viên cấp dưới - vì nhà thương
này chung cho cả quân sự và dân sự - bọn họ đều tránh né rừng xanh và né
tránh các ông chủ vây dồn họ.
Trong trạng thái mê man của những giấc ngủ trưa kéo dài vì sốt rét,
trời lại nóng bức đến mức ruồi muỗi cũng không buồn vo ve. Mấy cuốn
truyện cáu ghét toòng teng trên những cánh tay mất máu và đầy lông lá ruỗi
thẳng đuỗn hai bên mép giường; cuốn nào cũng xộc xệch và mất đến nửa
số trang vì các bệnh nhân kiết lỵ không bao giờ được cung cấp đủ giấy cho
họ dùng, lại còn vì các bà xơ khó tính ở đây đã kiếm duyệt theo cách của
các bà những cuốn sách không tôn trọng ý Chúa. Những con chấy con rận
của mấy gã bệnh binh ấy không ngớt quấy rầy các bà. Để tiện cho việc gãi
đúng chỗ ngứa, các bà tốc cao váy lên sau những tấm bình phong, nơi mà
anh chàng mới chết buổi sớm chưa lạnh hẳn mà anh ta vẫn còn nóng, cũng
như thế.
Chẳng nơi nào sầu thảm hơn nhà thương, nhưng ở xứ thuộc địa thì đấy
lại là nơi duy nhất có thể giúp người ta cảm thấy đôi chút quên đời, né tránh
được những người ở bên ngoài, những ông sếp. Đó là dịp nghỉ ngơi của
những thân phận nô lệ, tóm lại đó là cái cốt tử, là hạnh phúc độc nhất trong
tầm tay tôi.
Tôi dò hỏi các điều kiện nhập viện, những thói quen của các thầy
thuốc, những sở thích của họ. Còn chuyện vào rừng thì tôi thấy nó vừa
đáng thất vọng vừa đáng phẫn nộ. Tôi đã tự nhủ mình phải làm sao mắc lấy
