Ta có thể nhận ra ở góc phố Các Bà (Rue des Dames) luôn luôn cố hai
gái điếm lấp ló đón khách. Họ nắm chắc mấy tiếng đồng hồ cùng kiệt này
trước lúc trời về sáng. Nhờ có họ mà cuộc sống tiếp diễn trong bóng tối. Họ
làm hiệu liên lạc bằng mấy cái ví tay căng phồng toàn những đơn thuốc,
mùi soa dùng vào mọi việc và ảnh con cái ở nhà quê. Khi ta sáp lại gần họ
trong bóng tối, thì phải coi chừng bởi vì những người đàn bà này cũng chỉ
mới đến đó thôi, chừng nào họ đã lõi nghề rồi, tức là đã sống hẳn hoi ở đó
rồi thì chỉ cần trao đổi vài câu là tóm được đủ những gì phải làm đối với họ.
Đó là những đầu óc sâu bọ trong những chiếc giầy bốt-tin cài khuy.
Chớ có nói gì với họ, khi vừa đến gần. Họ tệ lắm. Tôi phải tránh xa, và
bắt đầu chạy giữa hai đường ray. Đường phố này khá dài.
Ở ngay cuối phố là tượng thống chế Moncey. Ông vẫn đứng đó bảo vệ
quảng trường Clichy từ năm 1816 chống lại những kỷ niệm và lãng quên,
mà cũng chẳng chống cái gì cả với một vòng hoa cườm không đắt tiền lắm.
Tôi chạy bộ đến được gần ông với 112 năm chậm hơn, qua con đường vắng
tanh vắng ngắt. Chẳng còn quân Nga, chẳng còn chiến trận, cũng không có
quân cô-dắc, chẳng một mống lính tráng, chẳng còn gì hết trên quảng
trường ngoài cái mép bệ móc dưới đó vòng hoa cườm. Và ngọn lửa từ chiếc
lò than nhỏ gắn ba quả chuông xung quanh bốc khói cay sè. Chẳng lấy gì
làm hay.
Vài cái ô tô chạy vội về mọi ngả.
Lại nhớ đến những con đường lớn, nhớ đến một nơi đỡ lạnh hơn
những chỗ khác. Đầu tôi choáng váng vì lên cơn sốt. Ngấm rượu của bà cô
thằng nhỏ lại chạy trước gió lạnh. Cạnh ga métro Saint-Georges, một bà già
đội chiếc mũ len khóc than số phận đứa cháu gái ốm nằm nhà thương, bà
nói nó đau màng óc. Nhân cơ hội, bà ngỏ ý xin tiền. Bà đã rơi không đúng
chỗ.
Tôi cho bà mấy lời khuyên. Tôi cũng kể lại trường hợp thằng bé
Bébert và một đứa bé gái khác mà tôi điều trị và chết ở thành phố từ hồi tôi
còn đang theo học, cũng bị đau màng óc. Cơn hấp hối của nó kéo dài đến
ba tuần lễ và mẹ nó nằm ngay cạnh giường bên cạnh không sao ngủ được
