Con ngựa vẫn đứng sau chúng tôi. Một người đàn ông phương phi rậm râu
ra mở cửa và không chờ chúng tôi lên tiếng, ông ta xưng danh liền: “Tôi là
thị trưởng thị xã Noirceur, tôi đang chờ đón người Đức các ông!” Và ông ta
bước ra giữa ánh sáng trăng để cho chúng tôi thấy rõ ông ta là ông thị
trưởng. Đến khi biết chúng tôi không phải quân Đức, mà rõ ràng là người
Pháp thì ông ta hết luôn vẻ trịnh trọng, chỉ còn tỏ ra thân mật và có phần
lúng túng. Điều đó thì dĩ nhiên rồi, vì ông ta nào có chờ đợi chúng tôi, sự
có mặt của chúng tôi ít nhiều đã đảo ngược những dự định của ông ta,
những dự định đã thành quyết định. Quân Đức phải vào Noirceur đêm hôm
đó, ông ta đã được báo trước và đã thu xếp tất cả mọi việc với các cơ quan
hàng tỉnh, đã bố trí để đại tá chỉ huy của quân Đức thì ở đây, cứu thương thì
ở đàng kia, v.v... Và nếu bây giờ quân Đức đến mà hai đứa chúng tôi vẫn
còn lù lù ở đây thì dứt khoát sẽ đẻ ra lắm chuyện! Chắc chắn là sẽ có lắm
cái lôi thôi... Ông ta không nói ra miệng nhưng người ta biết tỏng là ông ta
đang nghĩ gì...
Thế là đêm hôm đó, trong cái im lặng mà chúng tôi lạc bước sa chân
vào, ông ta bắt đầu cà kê với chúng tôi về chuyện lợi ích chung. Chỉ toàn
chuyện lợi ích chung... Nào là của cải vật chất của cộng đồng, nào là những
di sản nghệ thuật của Noirceur... Tất cả những cái ấy đang đặt trách nhiệm
lên vai ông ta, một trách nhiệm thiêng liêng, nếu quả là có thứ trách nhiệm
như thế... Trước hết là ngôi nhà thờ xây từ thế kỷ XV... Nếu để chúng nó
thiêu cháy ngôi nhà thờ từ thế kỷ XV thì sao? Hay như ngôi nhà thờ
Condé-sur-Yser ở bên cạnh! Sẽ ra sao hử các bạn?... Không biết có phải
đơn giản là do tâm trạng bực bội, hay vì sự có mặt không đúng chỗ và đúng
lúc của chúng tôi mà ông ta khiến chúng tôi có cảm giác như mọi trách
nhiệm đang đổ dồn xuống đầu hai đứa. Hai thằng lính quèn trẻ người non
dạ!... Quân Đức không thích gì những thành phố khả nghi lại còn lởn vởn
những quân nhân thù nghịch. Ai cũng biết rõ là thế.
Trong lúc ông ta thầm thì với chúng tôi như thế, thì bà vợ và hai cô
con gái béo tốt, tóc vàng, rất ngon mắt, gật gù tán thưởng từng lời của ông
bố... Tóm lại là họ muốn tống khứ chúng tôi đi cho nhanh. Giữa họ với
chúng tôi, những giá trị tình cảm và khảo cổ học bỗng rộ hẳn lên một cách
