Hoặc người ta khó có thể bình tĩnh, khách quan khi nói tới cộng-sản vì
những thù ghét cá nhân, gia đình đôi khi rất chính đáng; chẳng hạn trong
gia đình có người bị cộng-sản giết một cách dã man, oan uổng.
Hoặc người ta dựa vào kinh nghiệm bản thân để phán đoán cộng-sản,
và hơn nữa còn coi kinh nghiệm bản thân là nền tảng quyền nhận định về
cộng sản, như thể người không bao giờ sống với cộng sản không có quyền
và do đó không thể nhận định đúng về cộng-sản được.
Thiết tưởng dựa vào kinh nghiệm bản thân để rút ra một thái độ cho
mình đối với cộng-sản là quyền của mỗi người, nhưng để rút ra một thái độ
cho những người khác như thể nhận thức của mình có một giá trị tổng quát,
thì e rằng quá vội vàng và do đó có thể “chủ quan” nghĩa là lệch lạc, nghĩa
là “sai lầm”, vì một đàng kinh nghiệm cá nhân không thể đủ nhận định bao
quát, và toàn diện về một thực tại phức tạp, một trào lưu rộng lớn như chủ
nghĩa cộng-sản; đàng khác nhận thức về cộng-sản, dựa vào kinh nghiệm
bản thân, thực ra chỉ là nhận thức về cộng-sản của một hoàn cảnh nhất
định, một thời kỳ nhất định (chẳng hạn cộng sản Việt nam, hồi 1945) chứ
không phải toàn bộ phong trào cộng-sản thế giới và sau cùng, nhận thức về
cộng-sản dựa vào kinh nghiệm bản thân còn bao hàm cộng-sản như một
chủ nghĩa không thay đổi trong khi sự thực, cộng-sản thay đổi cả về lý
thuyết cả về tranh đấu lịch sử (cộng-sản thời Mác khác cộng-sản thời cách
mạng 1917, khác cộng-sản Liên-xô thời Kroutchev)
. Do đó không thể
chỉ dựa vào kinh nghiệm bản thân sống với cộng sản trong một thời kỳ, một
hoàn cảnh nhất định để đưa ra một nhận thức về cộng-sản được coi như có
giá trị phổ biến và hoàn tất cho mọi người; nhất là càng không thể coi
kinh nghiệm bản thân như là điều kiện độc nhất và đầy đủ để nhận thức
chính xác về cộng-sản.
Nói cho công bình, đã sống với cộng sản là có điều kiện lý tưởng
(nhưng không phải là độc nhất, đầy đủ) để hiểu cộng-sản, nhưng lại có cái
nguy hiểm: dễ chủ quan lệch lạc, vì quyền lợi bị va chạm, vì đã là nạn nhân
oan uổng, ức hiếp…
Chưa sống với cộng-sản, có thể giữ được cái nhìn thanh bình hơn
nhưng lại dễ rơi vào khuyết điểm chỉ nhìn cộng sản trên bình diện lý thuyết.
