Cuối cùng thì việc thi cử cũng đã đến. Tôi và Selim, cả hai đứa đều
vượt qua kì thi tốt nghiệp trung học và đỗ vào đại học một cách xuất sắc,
sau đó được tự do giống như những cánh chim trời, nhưng chúng tôi còn
nán lại chơi ở Warszawa ba ngày. Chúng tôi dùng thời gian đó vào việc
chuẩn bị cho mình bộ đồng phục sinh viên và tổ chức một cái lễ, điều cần
phải làm theo ý thầy học của chúng tôi, một bữa tiệc rượu mà cả ba thầy trò
uống mừng tại một quán rượu ngoài phố.
Sau chai thứ hai, khi cả tôi và Selim đã cảm thấy đầu óc quay cuồng,
còn má thầy giáo, giờ đây là bạn cùng trường, đang phừng phừng đỏ, bỗng
nhiên một thứ tình cảm ủy mị và ý muốn được thổ lộ những lời lẽ chân
thành cứ dâng lên ngập tràn trái tim chúng tôi, còn thầy giáo lại nói:
— Nào, nào, bây giờ đã là người lớn rồi, các chàng trai của tôi ạ, và
thế giới này đứng trước các bạn chỉ là một khoảng không thôi. Giờ đây các
bạn có thể vui chơi, phung phí tiền bạc, đóng vai các ông chủ trẻ và yêu
đương thoải mái, song tôi phải nói với các bạn rằng đó chỉ là trò ngu xuẩn.
Cuộc sống phô trương, không chứa đựng những lí tưởng, mà vì nó người ta
sống, làm việc và chiến đấu thì đó cũng chỉ là trò ngu xuẩn. Thế nhưng để
sống thông minh và chiến đấu khôn ngoan, phải biết nhìn sự vật một cách
tỉnh táo. Về phần tôi, tôi nghĩ rằng mình đang nhìn tỉnh táo. Tôi không tin
vào bất cứ điều gì, nếu không tự mình tiếp cận với nó và tôi cũng khuyên
các bạn làm như vậy. Trời đất ơi, có biết bao nhiêu con đường trong đời và
biết bao ý tưởng trên thế gian, mà tất cả đều nằm trong vòng hỗn độn, đến
mức chỉ có quỷ mới biết phải có cái đầu như thế nào để khỏi lầm lạc. Song
tôi luôn chỉ dựa vào khoa học và thế là đủ rồi. Người ta không thể coi tôi là
kẻ mơ tưởng hão huyền; và rằng cuộc sống này là ngu xuẩn thì vì điều đó
tôi chẳng thể lấy chai đập vỡ đầu ai đó được, song tôi có kiến thức. Giá như
không phải là như vậy thì tôi đã cho mình một viên đạn vào đầu rồi. Theo ý
tôi ai cũng có quyền làm như vậy và về phần mình chắc chắn tôi sẽ làm như
vậy, nếu như trong chừng mực nhất định tư tưởng tôi bị phá sản. Song
không ai bị phá sản vì điều đó cả. Anh có thể bị thất vọng vì mọi thứ: anh
yêu ư, đàn bà lừa dối anh; anh tin ư, sẽ có giây phút lòng tin bị lung lay;
còn khi nghiên cứu thực quản của các loài thảo trùng thì anh có thể ngồi
