bình thản cho đến chết và chẳng bao giờ đắn đo liệu một ngày nào đó anh
sẽ ngu đần đi hoặc tối tăm đi hay không, và nếu có như thế thì mọi sự đã
chấm hết: một tờ cáo phó, bức chân dung lồng trong khung kính, một bản
tiểu sử ít nhiều ngu ngốc, finita commedia!
tôi đảm bảo với các bạn là như vậy, hỡi những mầm giống của tôi. Các bạn
có thể mạnh dạn đừng tin vào bất cứ điều nhảm nhí ngu ngốc nào. Chỉ có
khoa học mới là nền tảng, các bạn trẻ của tôi ạ! Bên cạnh đó khoa học còn
có một ưu điểm nữa của nó, đó là khi nghiên cứu những vấn đề như vậy thì
bạn có thể mạnh dạn mang giày thủng lỗ và nằm ngủ trên đệm cỏ khô hay
rơm rạ. Cái đó đối với bạn sẽ chẳng có gì khác nhau. Các bạn có hiểu
không?
— Chúc sức khỏe và chúc mừng nền khoa học! - Selim hét to, mắt
sáng rực như cục than cháy đỏ.
Thầy giáo lấy tay lật chiếc mũ len to tướng giơ lên cao, nghiêng ly
rượu nốc cạn, sau đó hít một hơi thuốc thật sâu, rồi nhả hai làn khói lớn qua
hai lỗ mũi và nói tiếp:
— Bên cạnh khoa học chính xác. - Selim ơi, cậu say rồi đấy! - Tôi xin
thêm là bên cạnh khoa học chính xác, còn có triết học và các hệ tư tưởng.
Những thứ đó cũng góp phần làm cuộc sống luôn đầy ắp. Song tôi thích
khoa học chính xác hơn. Đối với triết học, đặc biệt là đối với thuyết lí
tưởng - hiện thực, thì nói thật với các bạn, thậm chí tôi còn muốn nhạo
báng. Đó chẳng qua chỉ là nói suông. Cứ làm như là đang đuổi theo sự thật,
song chỉ như con chó đuổi theo cái bóng của chính mình. Và nhìn chung,
tôi không thể chịu đựng được sự nói suông; tôi thích các sự kiện. Cậu
không thể nặn pho mát bằng nước lã. Riêng về lí tưởng, đó là chuyện hoàn
toàn khác. Vì điều đó, chúng ta sẵn sàng dâng hiến cả mạng sống, thế
nhưng các bạn và cả cha ông các bạn nữa vẫn đang đi trên những con
đường ngu ngốc. Tôi nói với các bạn như vậy đó. Lí tưởng muôn năm!
Chúng tôi lại cạn ly. Tóc trên đầu chúng tôi như phun ra khói. Quầy
hàng vốn tối tăm bây giờ đối với chúng tôi càng tối tăm hơn; cây nến trên
bàn tỏa ra thứ ánh sáng đùng đục; khói làm mờ các bản khắc tranh treo trên
