Ông nhận ra nó ngay lập tức, ông uống trà, cầm lá thư lên rồi đọc đi đọc
lại. Ông dừng lại rất lâu trước đoạn mà đồng đội của Édouard kể về cái chết
của nó:
(…) xuất hiện khi đơn vị bọn cháu tấn công một cứ điểm bọn Đức, một
cứ điểm mang tính quyết định cho chiến thắng. Con trai bác, người thường
đi tiên phong, đã bị đạn bắn trúng tim và hy sinh ngay. Cháu có thể khẳng
định với bác rằng cậu ấy đã không đau đớn. Con trai bác, người luôn nói
rằng bảo vệ Tổ quốc là nghĩa vụ tối cao, đã rất hài lòng được hy sinh như
một người anh hùng.
Ông Péricourt là một doanh nhân, ông quản lý các ngân hàng, các chi
nhánh ngân hàng thuộc địa, các công ty sản xuất công nghiệp, vì thế ông rất
đỗi hoài nghi. Ông không tin bất cứ điều gì từ thứ huyền thoại dựng sẵn
này, huyền thoại được dàn xếp cho đúng với tình thế, chẳng khác gì một
bản in màu đặc biệt dành để an ủi các gia đình. Đồng đội của Édouard có
nét chữ đẹp nhưng lại viết bằng bút chì, giấy lại mau cũ, nên chữ nghĩa sắp
bị xóa nhòa, như một lời nói dối vụng về có lẽ chẳng ai tin. Ông gấp bức
thư lại, bỏ vào phong bì rồi xếp vào ngăn kéo.
Sau đó, ông mở cuốn sổ ra, một cuốn sổ cũ kỹ, dây chun buộc bìa các
tông đã rão, tưởng chừng nó đã ba lần đi vòng quanh địa cầu, giống như sổ
hành trình của một nhà thám hiểm. Ông Péricourt hiểu ngay đó là những
bức vẽ của con trai. Những người lính ngoài mặt trận. Ông biết rằng mình
sẽ không thể giở hết cuốn sổ vẽ đó, rằng để đối diện với thực tế và cảm giác
tội lỗi nặng nề này, ông cần có thời gian. Ông dừng lại trước hình ảnh một
người lính được trang bị đầy đủ, đội mũ, đang ngồi, hai chân giạng ra và
duỗi dài trước mặt, vai thấp, đầu hơi nghiêng, vẻ mệt nhoài. Nếu không có
ria mép, anh ta có thể là Édouard, ông tự nhủ. Những năm tháng chiến
tranh mà ông không gặp nó, nó có già đi nhiều không nhỉ? Nó có để ria
mép như bao người lính khác? Mình đã viết thư cho nó bao nhiêu lần? Ông
tự hỏi. Tất cả những bức hình này đều được vẽ bằng bút chì xanh, vậy là nó
chỉ có loại bút đó để vẽ? Có lẽ Madeleine đã gửi bưu kiện cho nó? Khi nhớ
đến điều đó, ông kinh tởm chính mình, ông nhớ mình đã dặn một trong
