Điều mà ông Péricourt muốn biết về cái chết của đứa con trai chẳng mấy
chốc sẽ không còn quan trọng nữa. Điều người cựu chiến binh này nói ra là
quan trọng hơn bởi cậu ta nói về Édouard lúc còn sống. Édouard trong bùn
lầy, đang ăn xúp, đang chờ được phát thuốc lá, đang chơi bài vào buổi tối,
Édouard đang ngồi, đằng xa kia, cúi xuống quyển sổ ngồi vẽ trong bóng
tối… Albert miêu tả anh chàng Édouard mà anh tưởng tượng ra thì đúng
hơn là người đã kề vai sát cánh với anh trong hầm hào, nhưng chưa từng
chơi cùng.
Với ông Péricourt, cũng không đến nỗi xót xa như ông từng nghĩ, thậm
chí những hình ảnh đó còn gần như tốt đẹp nữa là khác. Ông buộc phải
mỉm cười, đã lâu Madeleine không thấy ông cười thực lòng như thế.
— Xin phép bác, - Albert nói, - cậu ấy thực sự thích bông đùa…
Đã trở nên mạnh dạn hơn, anh liền kể. Và cái ngày mà, hôm mà, và cháu
còn nhớ… Có gì khó đâu, tất cả những gì anh nhớ về những người này
người kia, những đồng đội của mình, anh đều gán cho Édouard, miễn sao
có lợi cho cậu ta là được.
Ông Péricourt lại thêm lần nữa khám phá về con trai mình, người ta kể
với ông những điều thật đáng ngạc nhiên (Đúng là nó đã nói vậy à? Đúng
như cháu đã nói với bác, thưa bác!), không có gì làm ông ngạc nhiên bởi
ông đã quen với ý nghĩ rằng, suy cho cùng, ông chưa bao giờ hiểu về con
trai mình, người ta có thể kể cho ông bất cứ điều gì cũng được. Những câu
chuyện vớ vẩn, chuyện ở nhà ăn, chuyện xà phòng cạo râu, những câu bông
đùa thời học sinh, chuyện trạng của lính, nhưng Albert, sau khi đã biết cách
nói chuyện, lại say sưa thao thao bất tuyệt, vẻ quả quyết, thậm chí còn thích
thú. Anh làm người ta bật cười với những giai thoại về Édouard, ông
Péricourt lau mắt. Mạnh dạn hơn nhờ rượu sâm banh, Albert nói, không
nhận ra rằng câu chuyện của mình cứ trượt dài, trượt dài mãi, anh chuyển
từ những câu chuyện bông đùa về thi thể của lính gác với đôi bàn chân
đóng băng, từ những ván bài đến những con chuột cống to như thỏ, đến
mùi hôi thối của những xác lính mà lính khiêng cáng không thể đi thu gom,
