Anh vừa ôm mặt khóc vừa ấp úng nói lời xin lỗi, đó là một nỗi đau đớn
xót xa, ngay cả khi Cécile bỏ đi anh cũng không cảm thấy đau khổ như thế.
Nỗi buồn đau đó là nơi gặp gỡ của toàn bộ kết cục cuộc chiến và tất cả sức
nặng của nỗi cô đơn trong anh.
Madeleine đưa khăn mùi soa của cô cho anh, anh tiếp tục xin lỗi và khóc,
mọi người im lặng, mỗi người chìm trong một nỗi buồn riêng.
Cuối cùng, Albert hỉ mũi sụt sịt.
— Xin lỗi…
Bữa tối mới bắt đầu mà đã vừa kết thúc bằng khoảnh khắc lóe sáng của
sự thật đó. Còn hy vọng gì cho một cuộc gặp giản đơn, một bữa ăn tối? Lúc
này, làm gì thì làm, điều quan trọng nhất đã được nói ra, từ miệng Albert,
nhân danh tất cả. Sự ngắt quãng đó làm ông Péricourt hơi khó chịu, bởi câu
hỏi đang nóng bỏng trên môi ông, ông vẫn chưa đặt ra, và ông biết mình sẽ
không hỏi câu đó nữa: Édouard có thường nói về gia đình mình hay không?
Quan trọng gì, ông đã biết câu trả lời.
Mệt nhưng vẫn đúng mực, ông đứng dậy.
— Cậu lại đây, - ông vừa nói vừa chìa tay để đỡ anh từ tràng kỷ đứng
dậy. - Đi ăn đi, rồi cậu sẽ thấy thoải mái hơn.
Ông Péricourt nhìn Albert ăn ngấu nghiến. Gương mặt anh ngơ ngác, đôi
mắt anh hồn nhiên ngây thơ… Làm thế nào lại thắng cuộc chiến đó với
những con người như vậy? Trong tất cả những câu chuyện về Édouard,
những chuyện nào là có thật? Tùy ông chọn thôi. Điều quan trọng là những
gì Maillard kể lại phản ánh cuộc sống của Édouard thì ít mà không khí nơi
nó đã sống trong suốt cuộc chiến thì nhiều. Những thanh niên hằng ngày thì
vào sinh ra tử, đêm thì đùa nghịch trong khi hai chân lạnh cóng.
Albert ăn chậm, và ăn nhiều. Anh đã kiếm được một bữa. Khó có thể gọi
tên những món người ta phục vụ anh, anh những muốn có cái thực đơn
trước mắt để theo dõi điệu vũ của những món ăn; đây là món mà có lẽ
người ta gọi là chả tôm cua, và đây là món thịt đông, thạch quả và kia có lẽ
là món bánh phồng, anh chú ý để không bị mang ra phán xét, để không có
vẻ nghèo đói như thực tế. Nếu ở vào vị trí của Édouard, ngay cả với gương
