tăm. Quần áo đã sờn, đôi giày quá cỡ bẩn thỉu, cả diện mạo của ông khiến
người ta đoán trước được điều ấy, rồi sau đó tin chắc khi đã rời khỏi nhà ga:
hơn thế, người này còn hôi nữa.
Trên đường đi, Roland Schneider thấy bây giờ mà bình luận dông dài về
chiến lược địa quân sự liên quan đến những vùng đi qua là hợp nhất. Joseph
Merlin dường như chẳng thèm nghe, mà ngắt lời ông để hỏi:
— Ăn trưa… ta có thể ăn thịt gà không?
Ông có một giọng mũi khá khó chịu.
Vào năm 1916, bắt đầu trận Verdun - mười tháng đánh nhau, ba trăm
nghìn người chết - vùng đất Chazieres-Malmont, không xa chiến tuyến là
mấy, vẫn còn có thể tiếp cận qua đường cái và khá gần bệnh viện, nơi cung
ứng xác người rất lớn, trong một thời gian, nơi này tỏ ra thích hợp để chôn
xác lính. Sự biến động của các vị trí chiến đấu và những thay đổi chiến
thuật đã nhiều lần đẩy lùi một số vị trí của khu bốn công sự này, nơi đây
giờ đang chôn hơn hai nghìn thi thể, không ai nắm rõ con số thực sự, người
ta còn nói đến năm nghìn, không thể được, cuộc chiến này đã làm nổ tung
mọi kỷ lục. Những nghĩa trang tạm bợ này đã được người ta lập sổ theo
dõi, vẽ sơ đồ và đo đạc, nhưng mà, trong mười tháng, mười lăm hay hai
mươi triệu quả pháo đã được bắn xuống - có ngày thậm chí cứ ba giây là
một quả pháo được bắn - và phải chôn hơn hai trăm lần số người chết so
với dự kiến trong những điều kiện khủng khiếp thì sổ sách, sơ đồ hay tài
liệu cũng chỉ có một giá trị tương đối.
Nhà nước đã quyết định xây dựng một nghĩa trang lớn ở Darmeville, nơi
tập trung hài cốt từ các nghĩa trang xung quanh, đặc biệt là nghĩa trang
Chazieres-Malmont. Vì người ta không nắm được có bao nhiêu thi thể cần
đào lên, vận chuyển và mai táng lại trong nghĩa trang mới nên rất khó định
giá. Chính phủ thanh toán theo đơn vị.
Đó là một thị trường đã được thỏa thuận, không chào thầu cạnh tranh mà
Pradelle đã chiếm được. Y tính toán rằng nếu tìm được hai nghìn thi thể, y
có thể làm lại, ở Sallevière, một nửa khu chuồng ngựa.
Với ba nghìn năm trăm thì cả khu chuồng ngựa.
