tuần). Vậy mà năm ấy, Lê Quý Đôn mới 33, đủ thấy ông đã được nhà vua
(và nhất là chúa Trịnh Doanh) đánh giá cao thế nào. (Theo sử chép, triều
đình đề cử sáu người "xứng đáng nhất" để chọn một). Tại Yên Kinh (Bắc
Kinh), Lê Quý Đôn gặp gỡ các sứ thần Triều Tiên và các thuộc quốc khác
của Trung Hoa, tiếp xúc với nhiều học giả nổi tiếng của nhà Thanh, bàn luận
với họ những vấn đề sử học, triết học... Học vấn sâu rộng của ông được các
học giả Trung Quốc, Triều Tiên khâm phục. Lê Quý Đôn có dịp đọc nhiều
sách mới lạ, kể cả sách của người phương Tây nói về địa lí thế giới, về ngôn
ngữ học, thủy văn học... Có lẽ ông là người Việt đầu tiên biết Trái Đất hình
tròn, nắm được thuyết nhật tâm và biết rằng thế giới vô cùng rộng lớn, gồm
bốn biển, năm châu...
Cũng trong chuyến đi sứ này, Lê Quý Đôn đã thể hiện rõ tài năng và giữ
được vị thế của đất nước trước ngoại bang. Khi bọn quan lại các phủ huyện
gọi sứ đoàn nước ta một cách khinh miệt là "di quan, di mục", Lê Quý Đôn
đã viết thư phản đối. Ông buộc chúng phải sửa lại, gọi sứ đoàn ta là An Nam
cống sứ. Qua những dịp giao tiếp và có cả "thử tài", Đề đốc Quảng Tây Chu
Bội Liên, một học giả có tiếng của nhà Thanh đã phải chịu nhận trước Lê
Quý Đôn: "Nước tôi có nhiều nhân tài, nhưng những người có tài như sứ
quân chỉ có được một vài".
Sự kiện thứ hai là chuyến đi công cán các vùng Sơn Nam, Tuyên Quang,
Lạng Sơn những năm 1772, 1774, để điều tra tình hình dân chúng. Ông đã
tận mắt thấy được nỗi khổ của nhân dân cùng tệ tham nhũng, ăn hối lộ của
quan lại, khám đạc ruộng đất các vùng ven biển bị địa chủ, cường hào địa
phương khai man, trốn thuế... về triều, ông thẳng thắn tâu trình những điều
mắt thấy tai nghe. Chúa Trịnh Doanh đã nghe theo lời tâu của ông, trừng trị
thẳng tay các quan tham.
Chính nhờ quá trình đi nhiều, thấy nhiều, nghe nhiều, biết nhiều việc đời
như vậy mà kiến thức Lê Quý Đôn trở nên phong phú vô cùng. Ông viết
trong lời tựa sách Kiến văn tiểu lục: "Tôi vốn là người nông cạn, lúc còn bé
thích chứa sách, lúc trưởng thành ra làm quan, xem lại sách đã chứa trong
tủ, vâng theo lời dạy của cha, lại được giao du nhiều với các bậc hiền sĩ đại
