PHAN HUY CHÚ
(1782 - 1840)
Nhà "bách khoa thư" đầu tiên của nước ta
C
hùa Phật Tích, còn gọi là chùa Thầy, là một danh thắng ở xã Sài Sơn, phủ
Quốc Oai thuộc đất Hà Tây xưa. Không chỉ các ngày từ mùng 3 đến mùng 7
tháng Ba Âm lịch là dịp lễ hội chùa, mà hầu như quanh năm du khách bốn
phương tụ hội về noi đây vãng cảnh, viếng thăm hang sâu, hồ rộng, núi cao
thanh vắng, cỏ cây u nhã bốn mùa. Chùa nổi tiếng là nơi thờ Pháp sư Từ
Đạo Hạnh với ba kiếp sống của ngài. Nhưng với khách văn thơ ngày ấy,
trong vùng còn có một "nhân vật" cũng rất nổi tiếng mà đã đến Sài Sơn, du
khách không thể không tìm đến thăm hỏi, vừa để được giao lưu, vừa thỏa
chí tò mò. Đó là cậu công tử có tài ứng đối Phan Huy Hạo, con trai quan Lễ
bộ Thượng thư Phan Huy ích, cháu gọi quan Binh bộ Thượng thư Ngô Thì
Nhậm bằng bác ruột.
Sinh năm 1782, cậu bé Hạo lên bảy tuổi thì được chứng kiến chiến thắng
Kỉ Dậu (1789) của vua Quang Trung, đánh tan quân xâm lược nhà Thanh,
giải phóng Thăng Long, đem lại sự bình yên cho cả xứ Bắc Hà. Cậu càng tự
hào về cha và bác mình, những người thức thời đã sớm theo về nhà Tây Sơn,
được đức vua Quang Trưng hết mực tin dùng, giao cho chức cao quyền
trọng. Nhưng cậu không ỷ vào danh tiếng của gia đình, dòng họ, lại càng
không có ý cậy mình là con ông cháu cha để dựa dẫm. Ngay từ nhỏ, cậu bé
Hạo đã tỏ ra ham học, thích tự tìm hiểu mọi chuyện. Càng lớn lên, cậu càng
bộc lộ tư chất thông minh, có một trí nhớ kỳ lạ và nhất là có khả năng đặc
biệt về tìm tòi, nghiên cứu. Cái mà cậu nhờ đến nhiều nhất ở dòng họ mình
là kho sách "thiên kinh vạn quyển" đã được nhiều đời xây dựng nên, và cả
các sách của ông ngoại Ngô Thì Sĩ, vị Thiên đô ngự sử dưới thời vua Lê
chúa Trịnh, một ngôi Bắc đẩu trong cõi văn chương Bắc Hà...
