việc bị cản trở vì bọn cướp biển thường xuyên kéo vào cướp phá. Bùi Viện
theo Doãn Khuê đem quân đi đánh dẹp. Cuối cùng Quận Te bị tiêu diệt, Bùi
Viện mới có thể tập trưng vào công việc xây cảng. Để bảo đảm việc trị an,
Bùi Viện cho lập hai đồn binh ở ngã ba sông cấm và sông Tam Bạc, đồng
thời thành lập nha Hải Phòng và trạm thuế quan tại đây. Đó chính là tiền
thân của cảng Hải Phòng - hải cảng lớn nhất miền Bắc sau này.
3
Bấy giờ nước ta đang đứng trước nguy cơ xâm lược của thực dân Pháp:
Năm 1858, liên quân Pháp - Tây Ban Nha đánh chiếm bán đảo Sơn Trà, Đà
Nẵng; 1859, thành Gia Định bị chiếm; 1861, lần lượt mất Định Tường, Côn
Lôn, Biên Hòa. Với Hòa ước 1862, triều đình Huế phải nhượng cho Pháp ba
tỉnh miền Đông. Đến tháng 6-1867 thì để mất nốt ba tỉnh miền Tây. Triều
đình Huế tỏ ra lúng túng, kẻ chủ chiến, người chủ hòa. Nhiều danh sĩ cấp
tiến, giàu lòng yêu nước, có óc thực tế, muốn sử dụng tri thức của mình vào
công cuộc canh tân để cứu đất nước khỏi nguy cơ bị xâm lược. Đó là những
Hoàng Phan Thái, Nguyễn Tư Giản, Đặng Đức Thuận, Đinh Văn Điền,
Nguyễn Lộ Trạch, và xuất sắc nhất là Nguyễn Trường Tộ (1828 - 1871).
Tháng 4 năm Quý Dậu (1873), vua Tự Đức ra chơi cửa Thuận An. Trong
khi vua đang ngự lãm thì có chín chiếc tàu buồm vận tải của nha kinh lược
Bắc Kỳ chở quân lương vào Huế. Đột nhiên từ ngoài khơi, hai chiếc tàu
cướp biển của quân Tàu ô tiến đến chĩa súng bắn sang. Các võ quan ta bắn
thần công đáp trả nhưng không trúng được phát nào, phải rút chạy, bị giặc
cướp mất hai chiếc tàu. Bọn chúng bắn giết, cướp bóc chán chê rồi lại giong
buồm chạy mất. Đây cũng chính là lúc nhà vua càng thấy rõ sự yếu kém của
lực lượng thủy quân của mình...
Bùi Viện khi ấy đang ở miền Bắc, nghe tin làm một bài vè chế nhạo sự
hèn yếu của quan binh nước nhà. Bài vè đến tai Tự Đức, nhà vua ra lệnh
triệu họ Bùi về Kinh. Mọi người chắc phen này Bùi Viện sẽ bị trị tội. Không
ngờ ông được vua hỏi han kế sách xây dựng thủy quân. Ông nêu ý kiến,
