còn lại cũng nên được tạo điều kiện học hành. Nhưng đằng này người chiến
thắng được lựa chọn lại thu hút hết mọi nguồn lực của gia đình.
Nhận thức sai lầm này rất nguy hiểm. Trong thực tế, đúng ra không tồn tại
bẫy nghèo do giáo dục, vì giáo dục dù ít dù nhiều luôn có giá trị. Nhưng
niềm tin cho rằng lợi ích của giáo dục có dạng đường cong chữ S đã khiến
các bậc cha mẹ hành động như thể có một cái bẫy nghèo ở đó, và vô hình
trung tạo nên một bẫy nghèo thực sự.
Hệ thống trường chuyên lớp chọn
Không chỉ cha mẹ mới đặt nhiều kỳ vọng vào chuyện điểm số trong kỳ thi
tốt nghiệp: Cả hệ thống giáo dục cũng thế. Chương trình học và cách tổ chức
trường lớp ở một số nước thường giữ y nguyên từ thời thuộc địa, khi trường
học buộc phải là nơi huấn luyện những người dân địa phương ưu tú trở
thành tay sai đắc lực cho chính quyền thực dân, và mục tiêu là khiến cho
những người này xa cách với quần chúng nhân dân. Người học hôm nay đã
khác xưa nhưng giáo viên vẫn tâm niệm nhiệm vụ của mình là chuẩn bị học
sinh giỏi nhất cho những kỳ thi khó. Và ở hầu hết các nước đang phát triển,
người ta coi những kỳ thi kiểu này hoặc là cánh cửa bước chân vào đại học
hoặc là dấu chấm hết những năm tháng trên ghế nhà trường. Cùng với kiểu
giáo dục cũ kỹ này là áp lực phải “đổi mới” chương trình giảng dạy không
ngừng theo hướng khoa học hơn và mang tính định hướng khoa học hơn, với
sách giáo khoa dày hơn (và chắc chắn là nặng hơn), đến mức hiện nay chính
phủ Ấn Độ phải đưa ra chuẩn tối đa cho trọng lượng cặp sách của học sinh
lớp 1 và lớp 2.
Chúng tôi từng theo chân nhân viên của Pratham đến thăm một trường học
tại thành phố Vadodara miền tây Ấn Độ. Chuyến thăm được báo trước, và rõ
ràng là thầy giáo mà chúng tôi dự giờ cố gắng tạo ấn tượng tốt. Ông vẽ hình
cực kỳ phức tạp lên bảng để mô tả một trong những định đề nổi tiếng của
hình học Euclid, và giảng tràng giang đại hải về hình vẽ đó. Tất cả học sinh
(lớp 3) ngồi rất im lặng, ngay ngắn thành từng hàng trên sàn. Vài em cố vẽ
