Kỳ vọng quá mức trong khi gần như chẳng có niềm tin là điều vô cùng nguy
hiểm. Như chúng ta đã thấy, lầm tưởng về đường cong chữ S có thể khiến
người ta đầu hàng. Nếu giáo viên và phụ huynh không tin con em mình có
thể vượt khó và bước vào phần dốc lên của đường cong chữ S, họ sẽ ngừng
cố gắng: Giáo viên bỏ mặc học sinh tụt dốc còn cha mẹ thôi không quan tâm
đến chuyện học hành của con cái. Chính hành vi này tạo ra bẫy nghèo dù
ban đầu chẳng có cái bẫy nào. Nếu người lớn từ bỏ thì sẽ chẳng bao giờ họ
biết được con em mình biết đâu đã có thể vượt lên số phận. Ngược lại,
những gia đình có niềm tin ở con em mình, hay không muốn chấp nhận
chuyện con cái thất học, thì cuối cùng niềm hy vọng “lớn lao” của họ sẽ
được đền đáp. Và vì một số lý do hiển nhiên về mặt lịch sử, đó thường là
những gia đình có nề nếp và ưu tú hơn. Theo lời kể lại của một giáo viên
đầu cấp, khi Abhijit bị tụt lại so với các bạn đồng trang lứa hồi lớp 1, mọi
người bằng cách nào đó đã tự thuyết phục rằng điều này xảy ra bởi vì
Abhijit quá thông minh nên chán học. Kết quả là người ta cho cậu bé lên
lớp, và ngay lập tức cậu bé lại chậm hơn các bạn, đến mức giáo viên đành
phải giấu bài tập của Abhijit đi để những người ở trên không đặt nghi vấn về
việc lên lớp của em nữa. Giả sử cậu bé có cha mẹ là công nhân nhà máy,
không thuộc giới trí thức, thì chắc chắn em đã được chuyển qua hệ giáo dục
bổ túc hoặc bị cho nghỉ học.
Bản thân trẻ em cũng dùng lô gic này khi đánh giá khả năng của mình. Nhà
tâm lý xã hội học Claude Steele đã chứng minh sức mạnh của cái gọi là “đe
dọa định kiến” trong bối cảnh xã hội Mỹ: Kết quả kiểm tra toán ở học sinh
nữ tốt hơn khi nghe giải thích những điều khiến nữ thường kém toán hơn
nam không ảnh hưởng đến bài kiểm tra này; Người Mỹ gốc Phi có kết quả
kiểm tra kém hơn khi phải nêu rõ chủng tộc của mình trước khi bắt đầu bài
thi.
Tiếp theo công trình của Steele, hai nhà nghiên cứu từ Ngân hàng
thế giới đã tiến hành cho học sinh đẳng cấp thấp ở bang Uttar Pradesh Ấn
Độ thi giải đố với học sinh có xuất thân cao quý hơn.
Kết quả là trẻ em
xuất thân thấp kém thi đấu không thua gì các bạn đồng trang lứa ở đẳng cấp
cao hơn nếu không ai đặt nặng vấn đề đẳng cấp. Nhưng một khi trẻ được
