Tình hình càng tồi tệ hơn khi điều này gây ra hiện tượng mà các nhà kinh tế
học gọi là hiệu ứng số nhân. Lãi suất càng cao, người đi vay càng có lý do
để tìm cách quỵt nợ. Điều này đồng nghĩa với việc người đi vay phải được
kiểm tra giám sát chặt chẽ hơn, kết quả là chi phí cho vay bị đẩy lên cao
hơn. Chi phí cho vay cao hơn lại đẩy lãi suất lên cao hơn nữa, và sẽ cần
kiểm tra giám sát nhiều hơn nữa, mọi chuyện cứ tiếp diễn như thế. Áp lực từ
trên xuống càng lúc càng cao, lãi suất thì tăng vùn vụt. Rốt cuộc, như vẫn
thường xảy ra trong thực tế, người cho vay sẽ đi đến kết luận rằng không thể
cho người nghèo vay nợ. Tiền lãi thu về chẳng đáng là bao so với thời gian
công sức bỏ ra.
Hiểu được điều này, mọi thứ trở nên rõ ràng hơn. Hạn chế lớn nhất khi cho
người nghèo vay chính là chi phí thu thập thông tin, cho nên không có gì
khó hiểu nếu người nghèo chủ yếu vay mượn từ người quen, chẳng hạn như
hàng xóm, chủ chỗ làm, bạn làm ăn kinh doanh, hay một trong số những kẻ
cho vay nặng lãi tại địa phương. Và chính xác đây là điều đang diễn ra trong
thực tế. Nghe thì có vẻ lạ tai nhưng chính cơ chế thực hiện thỏa thuận này đã
khiến người nghèo tìm đến dân đao búa để vay tiền. Nếu chẳng may người
ta chưa thể trả nợ thì những kẻ cho vay kiểu đó cũng không phải tốn nhiều
thời gian giám sát (con nợ không dám bỏ trốn vì sợ) và nhờ đó có thể hạ lãi
suất cho vay thấp xuống. Những năm 1960-1970 ở Calcutta, có rất nhiều
người cho vay nặng lãi đến từ Kabul - những người đàn ông cao lớn trong
trang phục Afghan với túi vải chéo sau lưng đi hết nhà này đến nhà khác giả
vờ bán đậu và hoa quả sấy khô, để che đậy việc cho vay nặng lãi. Tại sao
không một ai gần gũi quen thuộc hơn đứng ra cho vay? Lý do khả dĩ nhất đó
là do những người đàn ông đó nổi tiếng hung tợn và không biết mủi lòng.
Định kiến này càng được củng cố bởi câu chuyện trong sách giáo khoa mà
đứa trẻ nào ở Bengal cũng thuộc nằm lòng. Câu chuyện về một người đàn
ông Kabul tuy tốt tính nhưng rất tàn bạo, sẵn sàng giết người nếu bị phản
bội. Có thể dùng lô gic này để lý giải tại sao đối với nhiều người Mỹ, các
băng nhóm tội phạm lại là “cứu cánh cho vay lúc đường cùng”.
